Samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi roʻyxatga olindi

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:

---

73 
Odamning donasimiz. 
Biz o’sib ulg’ayamiz, 
Olim bo’lish g’oyamiz.
G’afur G’ulom yetimlikda ulg’ayganini umr bo’yi unuta olmadi. Yetimlik uni o’ksik qalb 
sohibiga aylantirgan va mudom ta’qib etganligi tufayli bolalarga atab qaysi mavzuda 
she’r yozmasin, o’sha zahoti xotirasi qatlaridagi yetimlik armonlari uyg’onishi tabiiy edi. 
Kattalar uchun yozilgan va XX asrdagi o’zbek she’riyatida voqeaga aylangan «Sen yetim 
emassan»da ham, bolalarga atab bitilgan «Bayram maktubi» va boshqa qator she’rlarida 
ham bu holni kuzatish mumkin. Inchunin, shoirning roppa-rosa ellik ikki yasharligida 
yaratgan «Bayram maktubi» she’rida o’qiymiz: 
O’ttiz sakkiz yil burun 
Bugungi siz bilan teng 
O’n to’rt yoshlarda edim. 
Tongsiz, uzun kechqurun 
qora qo’ynin ochar keng 
Ko’z o’ngida uchurum. 
Maktab qayoqda deysiz? 
Nonning hatto o’zi yo’q, 
Bo’z yaktak, yirtiq ishton, 
Eshiksiz, o’tsiz, nursiz, 
Vayronalar qup-quruq, 
Halq tentirar parishon 
Oq podshoning urushi 
Yurtni yergacha toptab, 
Tekkan edi tinkaga. 
Och qo’shinning yurishi 
Er yuzini gur o’rtab, 
O’xshardi alangaga.
Rus mustamlakachiligi siyosatining butun fojeasini bolalik xotirasi vositasida shu xilda 
fosh etarkan, qonxo’r fashistlar ming-minglab bolalarni ota-onalaridan ayru etib, yetim 
qoldirayotganidan jirkanganida yana o’sha «o’ninchi yillar sargardonligi»ni eslamay, 
o’tolmaydi: 
G’.Gulomning o’smirlar kitobxonligining asosini tashkil etgan «Netay», «Yodgor» va 
«Shum bola» qissalarida shu muammo tahlil qilindi. Adib asarlarida etimlikni keltirib 
chiqargan sabab va oqibatlarga badiiy nazar solish yo’lidan boradi. Uning talqinicha, 
yetimlik-mohiyat e’tibori bilan o’gaylik ham. Chindan-da, o’z otasi yo onasi (ba’zan har 
ikkovi)dan bevaqt ajralib, o’gay ota yoki o’gay onadan shafqat emas, shafqatsizlik 
ko’rgan bolakayning achchiq va alamli qismati-shunday foje’ qismatdir. Bunday holatda 
yetimning o’gayligi birmuncha shaxsiy fojea sanalishi mumkin. Ammo G’afur G’ulom 
masalani shu holda echish yo’lidan bormagan, aksincha u o’tmishdagi nobop tuzum va 
bemehr jamiyatning shafqatsizligi ham o’lganni tepkilab, etim-esirlarga o’gaylik qilishi 
fojeasini ochishga harakat qildi va aytish mumkinki, bunga muvaffaq ham bo’ldi. Bu 
jihatdan Netay va SHum bola-qoravoyning etimlik qismati talqini e’tiborni tortadi. 
«Yodgor» qissasida yetimlik syujetni harakatga solgan motiv. Unda yetim go’dak 
Yodgorning qismatiga munosabat hal qiluvchi rol o’ynaydi. S.Mamajonov to’g’ri 
ta’kidlaganidek: «Yodgor» poetik ma’lum jihatidan ramzli nom. Go’dak Yodgor asarda 
tasvir ob’ekti bo’lmasa ham yozuvchi uchun yangi insoniy munosabatlarni ko’rsatib 
berish uchun bola bir vosita rolini o’ynaydi, xolos. Bu go’dak Mehri va Jo’ralar, ularning 
ota-onalarining qalb dunyosini ochib beruvchi bir kalitdir, ohu go’dak asar voqeasini 

---

74 
yaratadi, konfliktga keskin tus beradi, syujetni o’stiradi va uni ikkiga bo’lib tashlab, keyin 
yana bir-biriga qo’ohadi, Shu go’dak xarakterlarni rivojlantiradi, ochadi. U asardagi 
voqealar va odamlarni bir-biri bilan munosabatga kirituvchi, asarning hamma bo’lagini 
yozuvchining ko’rish markaziga bog’lab, tortib turuvchi magnitdir: Mehrining o’z 
sevganiga shu go’dak halaqit beradi. Jo’raning «aybsiz aybdor» bo’lib onasi, aka va 
ammalari oldida ta’naga qolishida shu go’dak sababchi bo’ladi, xuddi suningdek, 
Jo’raning insoniyligini ochib beruvchi, Saodat sevgisini sinovdan o’tkazuvchi va Mehriga 
hayot haqiqatini tushuntirgan ham shu go’dak – «Yodgordir».
Quddus Muhammadiy XX asr o`zbek bolalar she'riyatini mavzu mundarija hamda janriy 
xilma-xillik bilan boyitgan zabardast shoir. Uning ijodi o`tgan asrning 30-yillaridan, to 
yangi asr bo`sag`asiga qadar keng qamrovli shakl va tamoyil kasb etdi. Shu davr mobaynida 
shoir she'rlarini bog`cha bolasidan tortib, maktabni tamomlayotgan o`spirinlargacha birdek 
sevib o`qidi, qo`shiq qilib kuyladi. Q.Muhammadiyning alohida chop etilgan she'riy 
to`plamlari, ertak-dostonlaridan tashqari, birgina maktab darsliklariga kiritilgan asarlarining 
o`ziyoq, uning ommabop va hammabop she'rlar yozganidan dalolat beradi. Muhimi, ana shu 
ehtiros hali-hanuz so`ngani yo`q. Shoir she'rlari mustaqillik bolalari tomonidan ham birdek, 
sevib o`qilmoqda. Shunga yarasha ijodkor badiiy olamining talqini o`zining yangi qirralari 
bilan to`lishib bormoqda.
Quddus Muhammadiy butun umrini, ijodini kichkintoylarning katta adabiyotiga 
bag`ishladi.