‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

m oddiy m odellar,
2) 
fik riy
m odellar.
269

---

M oddiy m odellar
moddiy jismlardan qilingan modellardir. 
Fikriy
m odellar
esa til belgilari,tildagi simvollar, har xil kodlar, EH M
dasturlari va shu kabilardir.
Modellashtirishning cheklangan tomonlari ham bor. Masalan, 
hech bir model originalning xususiyatlarini to ‘la ifodalay olmaydi.
Biz yuqorida ko‘rib o ‘tgan metodlardan tashqari, ilmiy bilishda 
xususiy, alohida m etodlar ham ilmiy bilishda m uhim ahamiyatga 
ega. U lar bir yoki bir necha fan sohalarida olib boriladigan 
tadqiqotlarda qo ‘llanishi bilan umumiy ilmiy m etodlardan farq- 
lanadi, xolos. Bu m etodlar aniq fanlarda keng qo'llaniladi.
6 -§ . Ilmiy bilishning asosiy shakllari
Tadqiqotchi o ‘zi tadqiq etayotgan predm et yoki hodisalarni 
o ‘rganishda, bilishning turli ilmiy metodlaridan foydalanishi asosida 
m a’lum yangi bilimlarni hosil qiladi. Bu yangi bilimlar o'zlarining 
paydo bo‘lishidan to insoniyatning nazariy bilimlari tizimlari — 
fanlarga kirib kelishigacha, har xil k o ‘rinishlarda bir qancha 
taraqqiyot bosqichlarini bosib o ‘tadi. Ilmiy tadqiqot asosida paydo 
bo'lgan yangi bilimlarning rivojlanishidagi bu bosqichlar 
ilm iy
bilishning shakllari
deyiladi. Ilmiy bilish shakllarining asosiylarini: 
ilm iy g ‘o ya, m uam m o, g ip o te z a , n a za riy a
va 
ilm iy old in dan
ко ‘rishlar
tashkil qiladi.
Ilmiy g ‘oya — ilmiy bilishning birinchi shaklidir.
G ‘oya — tadqiqot maqsadini, uning yo‘nalishi va mohiyatini
ifodalaydigan ilmiy bilish shaklidir. 
G ‘oya o ‘z tabiatiga ko‘ra — 
fikrdir, u tadqiqotchi miyasida uning amaliy va nazariy faoliyati 
asosida paydo b o ‘lib, borliqning to ‘g‘ri yoki xato in ’ikosidir.
Ilmiy bilishda g‘oya m uhim rol o ‘ynaydi. Aniq g‘oya tug'il- 
maguncha, biror sohada tadqiqot olib borish m um kin emas. Har 
bir g‘oya m a’lum tayyorgarlik, m ushohada asosida, muayyan 
sohada fikr yuritish natijasida paydo bo‘lib, unda tadqiqotchining 
amaliy va nazariy tajribalari um umlashgan bo ‘ladi.
G ‘oyalarni tabiatiga k o ‘ra: a) ilm iy g ‘oyalar; b) badiiy 
g‘oyalarga bo‘lish mumkin.