‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

kuzfltish
va 
eksperiment, a n aliz
va 
sintez, induksiya
va 
deduksiya, umumlashtirish, abstraktlashtirish
va 
konkretlashtirish,
tarixiylik
va 
mantiqiylik, idea 11 ashtirish, modellashtirish
va shu kabilar. 
Ilmiy bilishning bu metodlari o'zaro cham barchas bog‘liq b o ‘lib, 
ular bilishning qaysi bosqichi va qaysi darajasida q o ‘llanishi, 
o ‘zlarining tabiati va xarakterlari bilan bir-birlaridan farq qiladi.
265

---

b) Kuzatish va eksperiment metodlari.
K uzatish h a ra k at, o ‘zgarish va rivojlanishdagi m a ’lum
obyektni tabiiy sharoitda u qanday b o ‘lsa, shu bolicha diqqat 
bilan, belgilangan vaqt ichida, m a’lum maqsad asosida hissiy 
qabullashdir.
Eksperiment esa, sun’iy yaratilgan sharoitda olib boriladigan 
kuzatishdir. Eksperim entda o ‘rganilayotgan predm et yoki hodisa 
o ‘z holida, lekin sun’iy yaratilgan sharoitda ko‘zdan kechirib 
boriladi.Eksperim entda tadqiqotchi o ‘z o ‘rganish obyektiga aktiv 
ta ’sir qilishi, kuzatishning borishida, kuzatilayotgan jarayonni 
o ‘zi xohlagan yo‘nalishga qarab o ‘zgartirishi mumkin.
Eksperiment kuzatish bilan bevosita bog‘liq bo'lib, kuzatishsiz 
mavjud bo'lm aydi, ular bir-b irlarin i to ‘ldiradi. K uzatish va 
eksperiment metodlari asosida to'plangan dalillar, m a’lum otlar 
ilmiy bilishning empirik darajasini hosil qiladi.
Kuzatish va eksperiment asosida hosil qilingan dalil va m a’lu­
m otlar esa, o ‘z navbatida,tadqiqotchidan ularni analiz va sintez 
qilishini taqozo qiladi.
d) Analiz va sintez metodlari.
Analiz — bir butunni qismlarga, bo‘laklarga, tomonlarga,
elementlarga ajratib, ularning har bin nima, qanday vazifani