Qarang:
Y.
Shodimetov.
Ijtimoiy ekologiyaga kirish.
Т.,
, , 0 ‘qituvchi“ ,
1994, 10-bet.
155
6- §. Noosfera to ‘g ‘risidagi ta’Iimot
Noosfera
— lug‘aviy m azm uniga k o ‘ra, insonning tabiatga faol
ta ’sir etib, o ‘z aqli va faoliyati natijasida yaratgan yangi m uhitdir.
N o o sfe ra h aq id ag i t a ’lim o tn in g aso sch isi q o m u siy o lim
V .I.V ernadskiydir. U Y erda h ayo tn in g paydo b o 'lish i va rivoj-
lanishini butun koinotda am alga oshadigan boshqa jarayonlar bilan
alo q ad o r jaray o n deb qaradi. V.I. V ernadskiy h ay o tn i organik
m o ddalarnin g alo h id a uyushgan b ir butunligi, Y er yuzasidagi
barcha jonli organizm larning majmuyi, deb ta ’rifladi. Shuningdek,
jo n li o rg an iz m la rn in g b u tu n Y er yuzi b o ‘ylab
tarq alish i va
ularning yashash m u h itin i biosfera, b ir b u tu n hayot joylashgan
alohida m akon, deb t a ’rif beradi. U ning ta ’kidlashicha, Y erning
biosferasi o ‘z - o ‘zidan rivojlanuvchi, o ‘z - o ‘zini qayta tiklovchi
eng ulkan ekologik tizim sifatida k o in o td a n o d ir hodisadir. I.V.
V ern a d sk iy b io sfera Y er
q o b ig ‘id a r o ‘y b e ra d ig a n b a rc h a
jarayonlarga, biokim yoviy jo n li organizm lar tarkibiga o dam zodni
ham kiritadi. U n in g ch a, od am n in g biologik m ohiyati ekologik
jih a td a n biosfera bilan ch am b arch as b o g ‘langandir, u o ‘z tabiiy
hayot faoliyatida energiya m anbalari va biogeokim yoviy hodisalar
doirasiga tortilgan.
A m m o biosfera tizim id a o d am zo d n in g roli va o ‘rni jo n li
m avjudotlarning boshqa h am m a shakllaridan tubdan farq qiladi.
U, odam ning alohida jonli m avjudot sifatida biokim yoviy to m o n
larini o ‘rganishda, unda boshqa tirik mavjudotlarda b o ‘lmagan yangi
om il — ongliligiga duch kelam iz, deydi. Bunda inson o ‘z bilim lari
va texnikaviy y utuqlar bilan biosferaning faoliyat ko ‘rsatishiga,
uning uyushganligiga, sifat jih atd a n yangi holatiga, y a ’ni noos-
feraga o ‘tishiga katta ta ’sir k o ‘rsatadi, degan xulosaga kelgan.
I.V. V ernadskiyning tush un tirish ich a, noosfera biosferaning
shunday bir holatidirki, u n d a ong va ong y o ‘naltirib turgan inson
faoliyati planetada misli ko'rilm agan geologik kuch sifatida nam oyon
b o ‘ladi'.
In son n in g
paydo b o ‘lishi Y erda sodir b o ‘ladigan b arch a
jarayonlarni tezlashtiruvchi omil sifatida nam oyon b o ‘ladi. Dastlabki
(bundan qariyib 2,5 m ln yil a w al) paydo b o ‘lgan gom inidlarda
u la rn in g b iosferag a ta ’siri b o sh q a y u qori d arajad a u yushgan
1
Qarang:
Размышление натуралиста. Кн.2. Научная мысль, как
планетарное явление. М., 1997, стр. 67.
156
hay v o nlar t a ’siridan u n c h a farq q ilm agan b o ‘lsa-d a, ilk p aleolit
(250 m ing yil m u q a d d a m )d a so dda m e h n a t
q u ro llari b ilan
fo y d a la n a o la d ig a n
Do'stlaringiz bilan baham: |