‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

b) Materiyaning struktura darajalari.
M a te riy a tu z ilish in in g farq larig a a so sla n ib , u n in g tu zilish i 
d a ra jala rin i ikkiga: 1) m iqyosli stru k tu ra d a ra jala ri va 2) tash k iliy
stru k tu ra darajalarig a ajratish m u m k in .
M ate riy a m assh tab o ic h o v i, m iqyosi b ila n farq qilu v ch i u c h ta
darajaga b o ‘linadi. Ular: m ikrodunyo, m akrodunyo va m egadunyodir. 
Mikrodunyo atom masshtabidagi kichik dunyo bo‘lib, unga atom
strukturasidan tortib, elementar zarrachalar, atom yadrosi: kvarklar,
kernlar va boshqa kichik o ‘lchovli strukturalar kiradi. 
Bu d u n -
8 Falsafa
113

---

y o n in g yaxlitligini va tu rg ‘u n lig in i ik kita asosiy kuch: k u c h li va 
k u c h siz y ad ro v iy o ‘z a ro t a ’sirla r saqlab tu ra d i. K u c h li o ‘z a ro
t a ’s irla r a to m y a d ro s in in g s tru k tu ra v iy b irlig in i sa q la b tu rs a , 
k u c h siz o ‘z a ro t a ’s irla r e sa, a to m s tru k tu ra s in in g y a x litlig in i 
t a ’m in lay d i. M o le k u la la rn in g tu z ilish id a n to rtib , to Y er k u rra - 
sin in g yaxlitligini t a ’m in la sh g a c h a b o ‘lgan vazifalar u c h u n x izm at 
qiluv ch i k u c h e le k tro m a g n it o ‘z a ro t a ’sirlardir. Bu k u c h tufayli 
m olekulali b irik m alar va Y erdagi b arc h a hayotiy ja ra y o n la m i o 'zig a 
q a m ra b o lg an m a k ro d u n y o o ‘z in in g m avjudligini, stru k tu ra v iy
birligin i saqlaydi. A g ar b u k u c h b o ‘lm a g a n d a, Q u y o sh n u rla ri 
Y erg a y e tib k e lm a g a n , y o r u g ‘lik h o d is a la ri s o d ir b o ‘lm a g a n , 
m o le k u la la r p a rc h a la n ib k e tg a n , y a ’ni, Y erd a h e c h b ir h a y o tiy
ja ra y o n so d ir b o ‘lm as edi.
Y er, O y va b o sh q a say y o ralar Q u y o sh a tro fid a h a ra k a tla n a d i. 
Bu say y o ralar Q u y o sh n in g to rtis h ku ch i u sh lab tu rg an lig i u c h u n
h am sh u n d ay h ara k a td a b o ‘ladi. Q uyosh sistem asining va u m u m a n , 
b u tu n K o in o tn in g s tr u k tu ra v iy y a x litlig i g r a v ita ts io n o ‘z a ro
t a ’sirlar tufayli saq la n a d i.