Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

 
ТАЛАБАЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ 
ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ 
 
Махмудов С.О., Рахимова
З.Х., ТАТУ 
Олий таълим узлюксиз таълим тизимининг муҳим босқичи. Инновацион 
тараққиѐтни белгилайдиган, малакали, соҳа ва тармоқлар бўйича чуқур 
ихтисослашган мутахассислар айнан шу босқичда тайѐрланади. Шу боис, 
давлатимиз томонидан таълимнинг мазкур босқичини модернизатсиялашга 
катта эътибор қаратиляпти. Жумладан, янги олий таълим муассасалари ташкил 
этилаѐтир, таълим йўналишлари ва мутахассисликлар сони оширилмоқда. Олий 
таълим муассасаларининг моддий-техник базаси яхшиланиб, янги илмий 
лабораториялар фаолияти йўлга қўйилмоқда. Ўзбекистон Республикаси 
Президентининг сўнгги икки йилда таълим ва илм-фан соҳасига оид ўнлаб 
фармон ва қарорлари қабул қилинди. Уларнинг натижалари ҳозирданоқ кўзга 
ташлана бошлади. 2020-йилда ҳам олий таълим тизимини такомиллаштириш 
жараѐни давом эттирилади. 
Бугунги кунда энг замонавий илм-фан ва технологиялардан самарали 
фойдаланиш масалаларини кун тартибига қўймоқда. Қолаверса, ушбу 
технологиялардан фойдаланиш ҳам инновацион билимларни талаб қилади. Шу 
боис бўлажак мутахассис, яъни ўз устида тинимсиз ишлаши зарур. Бунда олий 
таълим тизимида киритилган фанларни аксарият машғулот соатларини 
мустақил таълим соатлари ташкил этади. 
Мустақил таълимни фаоллаштирмасдан олий таълимда талабаларни 
самарали ўқитишни кўз олдимизга келтириш қийин. Ҳозирги давр 
мутахассисидан юқори даражадаги тайѐргарлик, мустақил равишда қарорлар 
қабул қила олиш, белгиланган вазифаларни бажариш учун кўп маълумотлар 
орасидан кераклигини танлаб олиш ва бу маълум. Ҳозирги замон талабига 

---

25 
жавоб бера оладиган мутахассислар тайѐрлаш учун ўқув жараѐнини ташкил 
этишни жиддий равишда ўзгартириш керак, яъни аудитория соати, пассив 
маъруза машғулотлар улушини камайтириш ҳисобига талабаларнинг мустақил 
ишлари салмоғини ошириш зарур. Талабаларнинг таълим олишда анъанавий 
ўқитиш усулидан мустақил фаолиятига катта эътибор бериб бориш асосий 
етакчи ғоядир. Мустақил таълим талабаларга билим беришда бу талабани ўз 
ҳолига ташлаб қўйиш эмас, балки педагог томонидан мунтазам 
бошқариладиган талабаларнинг мустақил фаолиятидир. 
Талабаларнинг мустақил ишларини ташкил этишнинг асосий мақсади 
ўқитувчидан талабанинг ўқув фаолияти жараѐнида педагогик ѐрдам 
кўрсатишдир. Шунинг учун, агар ўқитувчи мунтазам равишда талаба мустақил 
соатларини режалаштириш, ташкил этиш ва назорат қилишни амалга оширса, 
кутилган ижобий натижага эришилади. 
Талабаларнинг мустақил ишларини ташкил этиш жуда мураккаб, чунки 
талабанинг билимларни амалда қўллаш қобилияти унинг турли хил 
манбалардан олинган маълумотларни қидириш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш 
қобилияти билан чамбарчас боғлиқдир. Шундай қилиб, ОТМ тизимида 
талабаларнинг мустақил ишлаш функциясини шакллантириш фундаментал 
вазифалар бўйича талабларнинг йўналишлари қуйидагича аниқланади: 
-
ахборот ва ўқитиш (янги ўқув маълумотларини ишлаб чиқиш); 
-
ривожлантириш (интеллектуал фаолият, ижод маданиятини ошириш); 
-
рағбатлантирувчи (ўз ўзини ўқитиш учун мотивация); 
-
таълим (малакали мутахассиснинг шахсий ва касбий фазилатларини 
ривожлантириш). 
ОТМ тизими ўқувчиларининг мустақил ишининг асосий вазифаларини 
ўрганаѐтганда талабаларнинг мустақил ишлаши белгиларини рўйхатлаш ва 
тавсифлаш керак: 
- когнитив ѐки амалий топшириқ, муаммоли саволлар, уларни амалга 
ошириш учун алоҳида вақтнинг мавжудлиги; 
- маълум бир ҳаракатни тўғри ва энг яхши бажариш учун руҳий 
стресснинг намоѐн бўлиши; 
- берилган вазифаларни ҳал этиш жараѐнида талабаларнинг онги, 
мустақиллиги ва фаоллиги намоѐн бўлиши; 
- талабанинг мустақил, когнитив ва амалий фаолиятини бошқариш ва 
ўзини ўзи бошқариш тизимини амалга ошириш. 
Олий таълимини модернизация қилиш ва янгилаш концепцияси нуқтаи 
назаридан, 
инжинер-мухандис 
йўналишидаги 
касбий 
таълимнинг 

---

26 
талабаларнинг мустақил ишларини режалаштириш ва ташкил этиш учун 
услубий талабларга кўра қуйидаги вазифаларни ажратиш тавсия этилади: 
-
меҳнат бозорида рақобатбардош, малакали, масъулиятли, ўз касбини 
яхши биладиган ва тегишли фаолият соҳаларига йўналтирилган ва 
малакали ходимни тайѐрлаш; 
-
шахснинг тегишли таълим олиш эҳтиѐжларини қондириш. 
Олий таълим тизими ўқувчиларининг мустақил ишларини таҳлил қилиш, 
йиғилиш ўтказиладиган жой ва вақтга, ўқитувчи томонидан этакчилик 
хусусиятига ва бошқариш услубига қараб, уни қуйидаги турларга ажратиш 
керак: 
- асосий аудитория дарсларида мустақил ишлар (маърузалар, семинарлар, 
лаборатория ишлари); 
- ўқитувчи раҳбарлигида режали маслаҳат, ижодий алоқалар, тестлар ва 
имтиҳонлар кўринишидаги мустақил ишлар; 
- талаба уй вазифасини ўқув ва ижодий характерга эга бўлганида дарсдан 
ташқари мустақил ишлар. 
Шунинг учун Олий таълим тизими талабаларининг мустақил ишларининг 
қўшимча турларини кўриб чиқиш тавсия этилади: 
- маъруза материаллари ва дарсликларни ўрганишни таъминлайдиган 
маъруза материаллари билан жорий иш (таққослаш жадваллари, диаграммалар 
ѐки графикларни тузиш); 
- адабиѐтларни ва электрон ахборот манбаларини тартиб, курс 
муаммолари бўйича излаш (танлаш) ва шарҳлаш (масалан, луғат тузиш); 
- амалий, семинар машғулотларига, тестга, имтиҳонга тайѐргарлик 
(назорат саволларига жавоб тайѐрлаш); 
- берилган муаммо бўйича мақола ѐзиш; 
- уй вазифаси, билимларни янги шароитларда қўллаш, моделлаштириш, 
муаммоли вазиятларни ҳал қилиш; 
- ўқув илмий-тадқиқот (илмий-тадқиқот) ишларини бажариш; 
- амалий (лойиҳалаш) ишларни тайѐрлаш ва бошқалар. 
Шундай қилиб, ҳар қандай ўқув фанига оид ишчи дастурнинг мустақил 
қисмида мустақил иш нафақат "классик методология" (дарслик, меъѐрий 
ҳужжатлар билан ишлаш, назорат саволларига жавоблар ва бошқалар), балки 
интерфаоллик билан ҳам тақдим этилиши мумкин. ўқув машғулотларида "янги 
педагогик технологиялар" дан фойдаланган ҳолда: 
- видео-иншо тайѐрлаш; 
- технологик лойиҳалаш;

---

27 
- ―cасе‖ технологиялари. 
Шундай қилиб, Олий таълим тизимида талабаларнинг мустақил 
ишларини ташкил этишнинг анъанавий усуллари, масалан, дарслик билан 
ишлаш ѐки эслатма олиш ва биз ўқув амалий ишлар, илмий-амалий 
лойиҳаларни талабаларнинг мустақил ишларини ташкил этишнинг инновацион 
шакли сифатида кўриб чиқиш лозим. Талабаларнинг мустақил ишларини 
ташкил этишнинг инновацион педагогик технологиялари юқори сифатли ўқув 
материаллари, Интернетнинг ахборот оламига фойдали кириш, асосий ва 
қўшимча адабиѐтлар рўйхатининг аниқ рўйхати ва тизимли мониторингни 
талаб қилади.