Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №37 (том 4)

Kimyoviy xossalari.
Uglerodning hamma allotropik shakl o‘zgarishlari 
kimyoviy jihatdan inert. Masalan, olmos ko‘p kimyoviy reaktivlar bilan 

---

307 
ta’sirlashmaydi. Unga yuqori temperaturada kuchli oksidlovchilar ta’sir etadi. 
Masalan, kislorod, zar suvi, nitrat kislota. Bunda u СО
2 
gacha oksidlanadi. 
Grafit – kimyoviy ta’sirga olmosga qaraganda kuchliroq ta’sir etadi. Amorf ko‘mir 
grafitga qaraganda tezroq reaksiyaga kirishadi. 
Kuchli oksidlovchilar ta’sirida uglerodning II yoki IV valentli birikmalari hosil 
bo’ladi. 
2С + О
2 
= 2СО 
С + О
2
= СО
2
Yuqori temperaturada uglerod vodorod bilan reaksiyaga kirishadi. Shuningdek, 
temperatura ta’sirida oltingugurt, kremniy va bor bilan ta’sirlashadi. 
Karbidlar
.Sanoatda uglerodning metallar bilan birikmalari - karbidlar katta 
ahamiyatga ega. Metallar bilan uglerod faqat yuqori haroratda reaksiyaga kirishadi. 
Aktiv metall karbidlaridan amalda eng ko'p uchraydigani CaC
2
. U kalsiy oksidi va 
ko'mir aralashmasini elektr toki yordamida kizdirish natijasida hosil buladi: 
CaO + 3C = CaC
2 
+ CO 
Kalsiy karbid suv bilan reaksiyaga kirishib muhim uglevodorodlardan biri - asetilenni 
hosil qiladi. 
CaC
2
+ 2H
2
O = Ca(OH)
2
+ C
2
H
2
Alyuminiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishganda metan xosil buladi: 
Al
4
C
3
+ 12H
2
O = 4Al(OH)
3
+ 3CH
4
Karbidlar kimyoviy xossalari jihatidan uch guruga bo`linadi. 
1) Suv yoki suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanadigan karbidlar (ularning eng 
muhim vakili kalsiy karbiddir). Bunday karbidlarni metallarning kuchlanish katorida 
Al dan oldin turgan aktiv metallar hosil qiladi. 

---

308 
2) Suv hamda suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanmaydigan karbidlar. Bu guruh 
karbidlariga Al va V karbidlari kiradi. 
3) Bu guruhcha parchalanganda turli modda hosil qiladigan karbidlar kiradi. Ularga 
lantanoidlar va marganes karbidlari misol bo`la oladi. 
Karbidlar odatda kristall moddalar. Ularda kimyoviy bog‘lanish tabiati har xil. 
Uglerodning metallar bilan birikmasi karbidlar deyiladi. I, II, III guruh 
elementlarining karbidlari ion bog‘lanishga yaqin bog‘lanishga ega. Bularga misol 
qilib alyuminiy karbid va kalsiy karbidni olish mumkin. 
Alyuminiy Kalsiy karbid gidrolizi: 
Al
4
C
3
+ 10H
2
O = 4Al(OH)
3
+ 3CH
4
CaC
2
+ 2H
2
O = Ca(OH)
2
+ C
2
H
2