H. T. Tursunov, T. U. Raximov ekologiya o’quv qo’llanma Toshkent

juda kuchli ifloslanishi kuzatilgan ayrim xollarda korxonalar jarima
to’lash bilan cheklanganlar. Tabiatdan xo’jasizlarcha foydalanish
ekologik inqiroz vaziyatlari vujudga kelishining asosiy sababi
xisoblanadi. Tabiiy resurslami qidirish , qazib olish va atrof- muhitni
muxofaza qilish xarajatlari davlatning zimmasida bo’lgan. Lekin
92

---

xozirgacha bu xarajatlar tabiiy muxitga yetkazilgan zarardan ancha kam
va farq chuqurlashib bormoqda. Tabiiy resurslardan foydalanish, atrof-
muxitni ifloslaganligi, chiqindilami joylashtirgani va boshqa ta’sir
turlari uchun to’lovlami joriy qilish iqtisodiy-ekologik muammolami
hal qilishning samarali yo’li hisoblanadi. Iqtisodiy uslublardan
foydalanib xalq xo’jaligiga yetkazilayotgan ekologik ziyonni baholash
mumkin. Bu quyidagi formula orqali ifodalanadi:
3 + 3 + 3 + 3 + 3
Bu yerda: Zga- xalq xo’jaligiga ziyon;
Za- axoli salomatligiga ziyon;
3 - qishloq xujaligi va o’rmon xo’jaligiga ziyon;
Zk — kommunal, turar joy, maishiy xo’jalikka ziyon;
Zs — sanoat, transport va boshqa ishlab chiqarish ob’ektlariga
ziyon.
Tabiatga foyda keltiradigan, uning holatini yaxshilaydigan
faoliyati uchun korxonalar, muassasalar tashkilotlar va alohida
shaxslarga turli imtiyozlar beriladi. «Tabiatni muhofaza qilish
to’g ’risida»gi qonunga muvofiq O’zbekistonda tabiatni muhofaza
qilishni ta’minlashning iqtisodiy tartiboti:
-tabiiy resurslardan mahsus foydalanganlik uchun, atrof tabiiy
muhitni ifloslantirganlik (shu jumladan chiqindilami joylashtirganlik)
va atrof tabiiy muhitga boshqacha tarzda zararli ta’sir ko’rsatganlik
uchun to’lov undirishni;