Тарих факультети/Археология кафедраси 5120400-археология таълим йуналиши

Orrorin
ва 
Ardipithecus
нинг қўл суяк қолдиқларидан 
уларнинг хали ҳам икки оѐқда харакатланишига қарамай қўллари ѐрдамида 
худди замонавий горилла ва шимпанзеларга ўхшаб харакатланишган. Илк 
австролопитеклари тишларининг жойлашуви одам ва маймунларникига 
ўхшаш бўлган ва бу уларнинг ўртасида учинчи маждудотлигидан дарак 
беради. Балким 
Sahelanthropus
хозирги гориллаларга қариндош, 
Ardipithecus 
эса хозирги шимпанзеларгадир. 
Australopithecus anamensis
 
эса умуман авлод 
қолдирмай қирилиб кетган бўлиши ҳам мумкин. Бу тахминларга келажакдаги 
тадқиқотлар жавоб бериши мумкин. Масалан 
Ardipithecusни 
олимлар 1994 
йили топишган бўлса ҳам
 
бирдан кенг оммага маълум қилишмади. Фақатгина 
орадан 15 йил ўтиб 2009 йили бу топилма хақида тўлиқ маълумот берилди. 
Бунга сабаб юқорида таъкидлаб ўтган тахминларимиздир. Ардипитекнинг 
суяк қолдиқларига қараб олимлар уни маймун ва одамни битта танада 
мужасам бўлганлигини таъкидлашади. Албатта бу нарса фанда узоқ вақт 
давом этган одам аймундан келиб чиқганми деган саволларга жавоб бера 
олади. Ардипитекнинг суяк қолдиқларига қараб яна шу нарсани 
таъкидлашимиз 
мумкинки 
улар икки оѐқда харакатлана 
олишидан ташқари кўпроқ 
вақт қўлда харакатланган. 
Бунга сабаб қилиб олимлар 
уларни 
асосан 
ѐпиқ 
ҳудудларда яъни ўрмонларда 
истиқомат 
қилишганини 
қўрсатишади.
Олимларнинг 
бу 
фикрлари олдинлар фанда 

---

маълум бўлган одамлар қуруқликка чиқганидан кейин икки оѐқда 
харакатлана бошлаган деган назарияни бутунлай йўққа чиқаради. О. 
Лавджой деган олим Ардипитекларнинг икки оѐқда харакатлана олишини 
табиий факторланинг эмас балки ижтимоий ва жинсий алоқаларнинг 
маҳсули деб ҳисоблайди. Бу мавжудотлар дарахтларда ва шунинг билан бир 
қаторда ерда харакатлана олишгани ва айрим вақтларда тўрт оѐқлаб 
эмаклаганини ҳам кўришимиз мумкин. Улар асосан ўсимликлар барглари ва 
илдизлари билан озиқланишган.
Ардипитекларнинг суяк қолдиқлари билан замонавий маймунлар 
горилла ва шимпанзе шунингдек замонавий одамнинг суяклари солиштириб 
ўрганилганда шу нарса маълум бўлдики одамсимон маймунларга хос кўп 
белгилар мустақил равишда ривожланган. Бугунги кунгача одамсимон 
маймунлар гоминидалардан ажралиб чиқиб кейинчалик горилла ва 
шимпанзеларга булинишган деган назария мавжуд эди. Бироқ шимпанзе бир 
қатор белгиларга қараганда горилладан кўра кўпроқ Ардипитекка яқинлиги 
маълум бўлди. Бундан шундай хулоса қилишимиз мумкинки гориллалар 
демак олдинроқ ѐки кейинроқ ажралиб чиқиб кетишган. Аммо бу фараз 
ўзининг бўш тарафларини ҳам кўрсатгани учун вазиятни мутлоқ бошқача 
қилиб тассаввур қилишимиз ҳам мумкин.
Ардипитек билан Сахелантропнинг солиштрилиши натижасида яна шу 
нарса маълум бўлдики одма аждодлари эволюцияси узилишлар билан давом 
этган. 7 млн йил илгари яшаган Сахелантроп ва 4,4 млн йил илгари яшаган 
Ардипитекларнинг умумий ривожланиш даражаси бир эканлигини 
кўришимиз мумкин. Лекин шу ўринда бизни бир савол қийнайди. Қандай 
қилиб бор йўғи 200 минг йил кейин вужудга келган Австролопитек 
Анаменсиснинг кўплаб тана ва харакат ўзгаришларга келиши ва шунинг 
билан бир қаторда уларнинг илк 
Номо
ларгача ўзгаришсиз қолиши масалани 
янада чигаллаштиради. Олдинлари ҳам фанда инсон эволюциясидаги бундай 
сакрашлар ва ўзгаришлар хақида маълумот бўлгани билан уларнинг айнан 

---

қачон рўй бергани номаълум эди. Эндиликда фанда биз бу ходисаларни 
қачон рўѐ бергани ва инсон эволюциясидаги сакрашларни экологик 
ўзгаришлар билан қиѐслашимиз мумкин.
Кении, Танзании ва Эфиопиянинг кўплаб жойларидан ривожланган 
австролопитекларнинг суяк қолдиқлари топиб ўрганилган. Уларнинг энг 
асосийси бу