Topografik xususiyatlari

O‘ZBEK AMALIY FILOLOGIYASI ISTIQBOLLARI
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
 
 
 
236 
yozish mahoratini o‘stirish, harflarni asliga muvofiq holda shakllantirishga va 
husnixatga alohida e’tibor qaratiladi. Yozuvda harf shakllarining o‘zgarishi yosh 
nuqtai nazaridan o‘zgarib, shakllanib boradi va bu shaxs psixologiyasi va 
fiziologiyasi bilan bog‘liq holda rivojlanadi. O‘smir yoshdagi bolalar va qizlarning 
qo‘l yozuvi shakllarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozma nutqiga nisbatan 
o‘zgarish va deformatsiyalar uchrashi tabiiy holdir. Odatda, shu yosh (13-14)dan 
boshlab o‘qituvchilar o‘quvchilarning husnixati "yomonlashgan" ini ta’kidlaydilar. 
Aslida, o‘smir yoshdagi shaxs balog‘at davrida shunchaki stereotipdan voz kechadi 
va individual xarakter xususiyatlarini aks ettira boshlaydi. Sud eksperti, grafolog 
Sergey Sergeevning ta’kidlashicha, 18-20 yoshdan boshlab odam qo‘l yozuvi 
dinamik stereotipini shakllantiradi. Agar biz ushbu davrgacha yozilgan 
qo‘lyozmalarni tahlil qiladigan bo‘lsak, ma'lumotlar yеtarli emasligi bilan ajralib 
turadi, chunki bu vaqtgacha qo‘l yozuvi hali to‘liq shakllanmagan bo‘ladi 
[Lesovskaya, 77: 34]. 
Yosh nuqtayi nazaridan yozma nutqning farqlanishini aniqlash maqsadida 
o‘smir yoshidagi (13-16 yosh) 25 nafar qizning yozuv xususiyatlari grafologik 
tahlil qilindi.Bu tadqiqotni o‘tkazishdan maqsad respondentlarning yozma nutq 
xususiyatlaridagi o‘zgarishlarni taqqoslash,ya’ni tabiiy va sun’iy yaratilgan(o‘zga 
shaxs nomidan) matnlardagi farqli jihatlarni aniqlash va shu orqali shaxs 
psixologik holatining matn yaratishdagi ta’sirini aniqlashdan iborat.Ushbu 
tadqiqotning asosiy uslubiy prinsiplari zamonaviy ilm-fanda isbotlangan quyidagi 
qoidalarga asoslangan holda ishlab chiqildi: a) har bir inson nutq xulq-atvorining 
o‘ziga xos xususiyatlari to‘plami bilan tavsiflanadi, uni aniqlash mumkin va u 
haqida bilim shaxsiyatni aniqlash uchun qo‘llaniladi. xususiyatlar; b) ma'lum bir 
shaxsning mualliflik xususiyatlarini topish yoki rad etish faqat uning yozma 
manbalarida uning tilidan foydalanish pretsedentlarini taqqoslashga asoslanadi. 
Ma'lumki, standartlashtirilgan hujjatlarni rasmiylashtirish va o‘zbek tilining 
qat’iy me'yorlariga rioya qilish sharoitida ham yozuvchining shaxsiy 
xususiyatlarini turli yo‘llar bilan ifodalashga imkon berishi mumkin. 
Lingvistik ekspertologiyada qabul qilingan matnning lingvistik xususiyatlarini 
tahlil qilish tartibi uning xususiyatlarini o‘rganishning quyidagi jihatlarini o‘z 
ichiga oladi: 1) grafik bajarilishini tahlil qilish; 2) leksik va frazeologik 
xususiyatlarni tahlil qilish; 3) grammatik xususiyatlarni tahlil qilish; 4) uslubiy 
xususiyatlarni tahlil qilish.
Shaxsning nutq faoliyatini diagnostika va identifikatsiyalash nuqtai nazaridan 
o‘rganishga yondashuvlarning differentsiatsiyasi turli lingvistik yondashuvlarga, 
har xil ilmiy vazifalarni shakllantirishga yo‘naltirishni nazarda tutadi. 
Shularni hisobga olgan holda tadqiqot uchun dastlab, o‘smir qizlardan 3 xil 
mavzu yo‘nalishi bo‘yicha matnlar olindi. Dastlabki matn “ Onamga maktub” 
mavzusida matn tuzish vazifasi topshirildi va "Imkon qadar ko‘proq yozish" istagi 
bildirildi. Birinchi matnni yozgandan so‘ng, subyektlardan qarama-qarshi jins 
nomidan boshqa jins vakiliga maktub yozish so‘ralgan. Ushbu ko‘rsatmani 
tushunishda qiynalgan subyektlarga aniqroq ko‘rsatmalar berildi: masalan, sizning 

---