Anguage and literature

Ayimxon ESHNIYAZOVA, 
Toshkent kimyo-texnologiya 
instituti o‘qituvchisi
BADIIY USLUB VA UNI O‘QITISHDA IDROK XARITASI
liklar, kundalik iste’moldan chiqib ketgan tarixiy so‘zlar 
ham personajlar nutqi orqali ishlatilaveradi. Shuning 
uchun unda barcha uslublarning elementlari namoyon 
bo‘ladi. 
Shuningdek, badiiy uslubda, xususan, she’riy nutq-
da hozirgi adabiy orfografik me’yor talablariga muvofiq 
kelmaydigan 
qaro, yamon, yaro, oshno, talosh
singari 
so‘zlar ham ishlatiladi. 
Badiiy nutq uslubida til obraz, xarakter va man-
zaralar yaratish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu uslub 
o‘zining obrazliligi bilan adabiy tilning boshqa uslubla-
ridan ajralib turadi. 
Maktab ta’limida badiiy uslub va uning xususiyatla-
rini o‘quvchilarga o‘rgatishda “Idrok xaritasi”dan foyda-
lanilganda o‘quvchilarning erkin fikrlash qobiliyati shakl-
lanadi, ko‘p ma’lumotlarni esda saqlab qolish, mavzu 
mohiyatini tez tushunishlariga yordam beradi. “Idrok 
xaritasi” taqdimotlar o‘tkazish, qaror qabul qilish, o‘z 
vaq tini rejalashtirish, katta miqdordagi ma’lumotlarni 
esda saqlash, aqliy hujumlarni o‘tkazish, o‘z-o‘zini tah-
lil qilish, murakkab loyihalarni ishlab chiqish, mustaqil 
ta’limni shakllantirishda samarali vosita bo‘lib xizmat 
qiladi. Idrok xaritalarini darslarda qo‘llashga doir dast-
labki tajribalar Toni Byuzen tomonidan amalga oshiril-

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
21
навбатчи
Ilg‘or pedagogik texnologiyalar
gan. Toni Byuzen “Superthinking” kitobida idrok xarita-
sining asosiy tavsilotlariga quyidagilarni kiritadi: 
1) asosiy fikr, muammo yoki so‘z markazga joy
-
lashtiriladi (u rasm, belgi yoki so‘z ko‘rinishida bo‘lishi 
mumkin); 
2) rasmlar markaziy fikrni ifodalashi kerak; 
3) har bir tarmoq turli rang bilan belgilanishi lozim; 
4) xaritani tayyorlashda faqat rangli qalam yoki 
markerlardan foydalaniladi;
5) asosiy tarmoqlar markazdagi asosiy tushuncha 
bilan bog‘lanadi, kichik tarmoqlar esa asosiy tarmoqlar-
ga bog‘lanadi; 
6) har bir tarmoqqa faqat birgina kalit so‘z yoziladi;