Shaqiriwga shekemgi baslangish tayarliq

© Sh. Ubaydullayev ham basqalar, 2017-j.
© «ILM ZIYO» baspa uyi, 2017-j.
Qaraqalpaqsha awdarma
© «Bilim» baspasi, 2017-j.
ISBN 978-9943-16-413-0

---

KIRISIW
Jaslardin shaqinwga shekemgi baslangish tayarliginda 6zbekis- 
tan Respub-likasmm «Uliwma askeriy minnetlik ham askeriy xizmet 
haqqinda»gi Nizami tiykannda, «Shaqinwga shekemgi baslangish tayarliq» 
pani jaslardi 6zbekistan Respublikasi Quralli Kushleri qatarmda xizmet 
etiwge tayarlawdin quramliq bolegi bolip, orta bilim beriw makemeleri 
ushin majburiy oqiw pani esaplanadi.
Jaslarga bilim beriw bansinda «Shaqinwga shekemgi baslangish tayar- 
liq» paninin waziypasi tomendegilerden ibarat:
• mamleketti quralli topilislardan qorgaw ham mamleketti qorgaw 
haqqindagi ozleriniA Qzbekistan Respublikasi Konstituciyaliq huqiq 
ham waziypalarm, askeriy (2000-jildan baslap qorgamw) doktrinamizdin 
qorgamw xarakteri ham maqsetlerin, Qzbekistan Respublikasi Quralli 
Kiishleri ham de basqa armiya tiirlerinin maqset ham waziypalarm puqta 
bilip aliwlan;
• Qzbekistan Respublikasimn «Qorgamw haqqinda»gi, «Uliwma as- 
keriy minnetlik ham askeriy xizmet haqqinda»gi Nizamlarm, Ministr- 
ler Kabinetinin «Qzbekistan Respublikasi puqaralarm mobilizaciyaliq 
shaqinw rezervindegi xizmetin sholkemlestiriw haqqinda»gi qararin, 
Qzbekistan Respublikasi puqaralanmn askeriy esabi haqqindagi Ustavin, 
askeriy xizmetti otewden bas tartiw ham islengen askeriy jinayatlar ushin 
mzamlarda belgilengen administrativlik ham jinayiy juwapkershiliklerdi 
biliwleri;
• askeriy ant ham Qzbekistan Respublikasi Quralli Kiishlerinih Ustav- 
larimh tiykargi talaplarm tereh ahlagan halda uyreniwleri;
• askeriy bolimnin qurallamwi, askeriy texnikasi ham jeke quramimn 
jaylasiw isleri menen tamsiwlan;
• askeriy is tiykarlarm, zarhr bolgan askeriy bilimlerdi ham ameliy 
konlikpelerdi, sonday-aq, fizikaliq shimgiwdi ham ruwxiy tetik boliwdi 
hyreniwleri;
• puqaraliq qorgamwdi ham medicinaliq bilim tiykarlarm iyelewleri;
• «Shaqinwga shekemgi baslangish tayarliq» panin ozlestirgen oqiwshilar 
Qzbekistan Respublikasi Quralli Kushleri qatarma askeriy xizmetke 
shaqinlgan payitta Watandi qorgawda ozinin Konstituciyaliq waziypasin
3

---

kemshiliksiz onnlawi ham qisqa miiddette olarga isenip tapsinlgan za- 
managoy qurallar ham de askeriy texnikalardi biliwleri kerek.
Jaslarga askeriy bilim beriwde olarga armiyamn oqiw-jawingerlik xiz- 
metinde ormlanatugin shimgiwlar, hareketler ham amellerdi askeriy bolim- 
lerdegidey mumkinshiligi bolgansha jaqinlastinlgan halda dyretiw nazerde 
tutiladi. Bul shimgiwlardi kop martebe takirarlaw natiyjesinde jaslarda 
zanir askeriy bilimler ham kasiplik konlikpeler tiykarlan jiizege keledi.
Shaqinliwshilardi askeriy xizmetke tayarlaw Ozbekistan Respublikasi 
Ministrler Kabinetinin uliwma basshiligi astinda otkeriledi. Qaraqal- 
paqstan Respublikasi Ministrler Kenesi, walayatlar, qala ham rayon 
hakimleri shaqinliwshilardi askeriy xizmetke tayarlaw jumislarm qarji ham 
materialliq-texnikaliq jaqtan tamiyinlewdi amelge asiradi, oqiw-materialliq 
bazasin payda etken jagdayda bunday tayarliqtin sholkemlestiriliwi ushin 
juwapker esaplanadi.
Shaqinliwshilardi askeriy xizmetke tayarlawdi sholkemlestiriw, amel- 
ge asinw ham natiyjelerin baqlap banw, «Shaqinwga shekemgi baslangish 
tayarliq» paninin oqitiliwin metodikaliq jaqtan tamiyinlew 6zbekistan 
Respublikasi Qorgamw ministrligi, sonday-aq, bilimlendiriw onnlan 
bolgan ministrlikler, Mamleketlik komitetler ham basqarmalar tarepinen 
amelge asinladi.
«Oz garezsizligi ham azatligimn qadirin bilmeytugin, om qorgay al- 
maytugin, bugan kiish-qiidireti jetpeytugin millet heshqashan erkin jasay 
almaydi», degen pikirdin tariyxiy bir dalili sipatinda «Eger kimde-kim, oz 
armiyasin baqpasa, erten ozgenin armiyasin bagiwga majbiir boladi», de- 
gen hikmetli sozdi heshqashan umitpaw kerek, dep oylayman. Bul sozlerde 
tek gana teren mani bolip qoymay, al jiida ashshi haqiyqatliq bar», degen 
edi birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov oziniii «Milliy armiyamiz garez- 
sizligimizdin, timsh ham paraxat turmisimizdin bekkem kepilligi bolip 
tabiladi», degen kitabinda.
Bizin jamiyetimizde Quralli Kushler xaliqtin jan-tani, mamleket garez- 
sizligi, onui aymaqliq putinligi, tinish turmisi ham doretiwshilik miyneti- 
nin kepili, jaslardi ruwxiy adep-ikramliqqa tarbiyalawdin lilken mektebi 
bolip qalaberedi.
Ozbekistan garezsizlikke eriskennen son, respublika DOSAAFimh 
1991-jil 23-noyabrde bolip otken VIII gezeksiz Quraltayinda Ozbekistan 
Respublikasi qorgamwina komeklesiwshi «Vatanparvar» sholkemin duziw 
haqqinda qarar qabil etildi. Sonday-aq, sholkemnih jaha ustavi tastiyiqlandi. 
«Vatanparvar» sholkemi Ozbekistan DOSAAFinih mzamli miyrasxon dep 
dagazalamp, onih sistemasindagi barliq sholkemler «Vatanparvar» sholke- 
minih qaramagina otti.
4

---

Shaqinliwshilardin askeriy-texnikaliq qanigelikleri boyinsha tayarligi 
Ozbekistan Respublikasi qorgamwga komeklesiwshi «Yatanparvar» shol- 
keminin oqiw orinlarmda amelge asinladi. Bagdan boyinsha askeriy 
esaptagi qanigeliklerge saykes orta uliwma bilim beriw ham orta arnawli, 
kasip oner bilimlendiriw ormlannda bilim alip atirgan shaqinliwshilar 
askeriy texnika qanigelikleri boyinsha tikkeley usi ormlarmda tayarliqtan 
otkeriledi. Ozbekistan Respublikasi qorgamwga komeklesiwshi «Vatanpar- 
var» sholkeminin oqiw ormlarmda askeriy texnika qanigelikleri boyinsha 
tayarliqqa on jeti jasqa tolgan, densawligina qaray, askeriy xizmetke sha- 
qinliwi tiyis bolgan jaslar qabillanadi.
Hazirgi waqitta qorgamwga komeklesiwshi «Vatanparvar» sholkemi 
sistemasinda Qaraqalpaqstan Respublikasi, Tashkent qalasi, 12 walayat, 179 
qala ham rayon kenesleri xizmet korsetpekte. Miynet jamaatlerinde, oqiw 
ormlarmda, xaliq jasaytugin jerlerde sholkemlestirilgen on minnan artiq 
baslangish sholkemler oz qatarma ush yanm millionnan artiq agzalardi 
birlestirgen. Olardih xizmeti jaslardi miynetke, Watammizdi qorgawga 
tayarlaw, olardin siyasiy, ruwxiy diinya qaraslarm osiriw, xalqimizdin bay 
tariyxi, danqli jawingerlik dastiirleri ham qadiriyatlarma barqulla sadiq 
ruwxta tarbiyalaw, sporttih askeriy ham ameliy tiirlerin rawajlandinwdan 
ibarat bolip tabiladi.
Qopanwshi ekstremistlik kiishlerden mamleketimizdi isenimli qorgawga 
tayar tunwi ushin barqulla saq boliw, turaqli tayarliq koriw kerek. Usidan 
kelip shiqqan halda qorgamwga komeklesiwshi «Vatanparvar» sholkemi- 
nin diqqatin mamleketlik ham jamaatlik sholkemleri menen ameliy birge 
islesiwdi ornatiwga, jaslardi fizikaliq jaqtan shimqtinp, askeriy-texnikaliq 
bilimler menen qurallandinwga, shidamli, sabirli, mart, ruwxiy kamil in- 
san etip tarbiyalawga qaratilmaqda.
Sonliqtan mamleketimiz timshligi ham paraxatshiligin isenimli qorgay 
alatugin, hareketshen, jawingerlik qabileti joqan, har tarepleme jaqsi ta- 
miyinlengen Quralli Kushlerdi qaliplestiriw dawir talabi, turmis som 
korsetpekte. Har tarepleme jetilisken, mart, batir, watandi suyiwshi jigit- 
qizlardi tarbiyalaw ken kolemli kop qirli waziypa.
Sonliqtan, oz ara dosliq, tatiwliq, tuwisqanliq sezimlerin jane de bek- 
kemlew, har tilrli unamsiz korinislerdin aldin aliw maqsetinde «Watandi 
martler qorgaydi!», «Kilsh — adalatta», «Saptagi dostindi hilrmetle», «Aske- 
riy xizmetshinin ruwxiy korinisi» temalannda gurrinler, ushirasiwlar, korik- 
tanlawlar otkerilip atir. Jaslardiri askeriy watandi suyiwshilik tarbiyasinda 
ahmiyetli qural bolgan ulli ata-babalanmizdiri Watan azatligi jolindagi 
qaharmanliq giiresleri, tariyxiy ulli insanlar, xaliq qaharmanlan Shiraq, Tu-
5

---

maris, Spitamen, Muqanna, Maxmud Tarobiy ham ulli askerbasshilanmiz: 
Jalaliddin Manguberdi, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Babur er- 
liklerin maqtamsh etiwshi bayanatlar ham giirrinler otkerilmekte. Bun- 
day bayanatlar ham gurrinler, har tiirli ushirasiwlar sholkemlestiriwden 
maqset, jaslanmiz ata-babalanmizdin bay miyraslarm ken ham har tarep- 
leme uyreniwge, Quralli Kiishlerimizde xizmet etiw harbir Ozbekistan 
puqarasimn Konstituciyaliq waziypasi ekenligin, Watan shegaralanmn 
qawipsizligi, jurtimizdih tinishligin tamiyinlew muqaddes waziypa ekenli- 
gin adamlanmizdin sanasina sindiriwden ibarat.
Garezsizligimiz sebepli xalqimizdih turmis tarizi, dasturleri, urp-adet- 
leri ham qadiryatlan qayta tiklenip atirgan bir dawirde, jaslardin sanasina 
Watan tuygisin sihdiriw, ruwxiyliqti qaliplestiriwde ham olardi askeriy 
watandi shyiwshilik ruwxta tarbiyalaw zarhr ahmiyetke iye.
Ozbekistammiz bunday hurmetke, llayiq. Sebebi, dunya civilizaciyasina 
ulken ules qosqan Musa al-Xorazmiy, Axmed al-Fargoniy, Imom al-Bux- 
oriy, Abu Mansur al-Moturudiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayxan Beruniy, 
Burxaniddin al-Marguloniy, Ahmad Yassawiy, Bahawiddin Naqshband, 
Mirza Ulugbek, Alisher Nawayi siyaqli ulli ruwxiyliq ham agartiwshiliq 
iyeleri, Shiraq, Spitamen, Muqanna, Jalaliddin Manguberdi, Amir Temur, 
Zahiriddin Muhammad Babur siyaqli askeriy damshpanlanmizdi xalqimiz 
sheksiz maqtamsh etedi.
1992-jil 3-iyulda Ozbekistan Respublikasi Oliy Kengashi «Qorgamw 
haqqinda»gi, «Uliwma askeriy minnetlik ham askeriy xizmet haqqinda»gi, 
«Alternativaliq xizmet haqqinda»gi Nizamlann qabil etti ham usi khni 
«Askeriy ant» teksti tastiyiqlandi. Quralli Khshler qurihsinin huqiqiy bazasin 
jaratiwdih birinshi basqishi 1995-jil 30-avgustda Qzbekistan Respublikasi 
Oliy Majlisinih I shaqinq III sessiyasinda Ozbekistan Respublikasi As- 
keriy doktrinasin qabillaw menen juwmaqlandi. Doktrina askeriy qunlistin 
bagdarm, mamleket ham Quralli Khshlerdin unsqa tayarliq, uns alip 
banw jollarm belgilewshi rasmiy koz qaraslar ham qagiydalar sistemasi 
bolip esaplanadi. 01 mamlekettih siyasiy basshiligi tarepinen islep shigiladi 
ham omh tiykargi bagdarlan, ondiris kushlerinih rawajlamwi ilim jetisken- 
likleri darejesi, itimalliligi boliwi mhmkin uns haqqindagi thsinikler me- 
nen baylamsli bolip tabiladi.
Qzbekistan Respublikasi Quralli Kushlerin qaliplestiriwdih daslep- 
ki basqishinih juwmaqlaniwi 1992-jil 8-dekabrde bolip otken Ozbekistan 
Respublikasi Oliy Kengashinin XI sessiyasina tuwn keldi. Bul sessiyada 
mamleketimizdih Tiykargi Nizami — Qzbekistan Respublikasimn Konsti- 
tuciyasi qabil etildi. Bul Nizam Quralli Kushlerimizdih mamlekettegi
6

---

huqiqiy jagdayin bekkemlegen, omn bas waziypalarm, tariyxiy waziypasin 
belgilep bergen tiykargi nizam boldi.
Konstituciyamn XXVI babi qorgamw ham qawipsizlik maseleler- 
ine bagishlanadi. Omri 125-statyasinda: «Ozbekistan Respublikasi Quralli 
Kilshleri 6zbekistan Respublikasimn mamleketlik suverenitetin ham ay- 
maqliq putinligin, xaliqtiA timsh turmisin qorgaw ushin duziledi», dep bel- 
gilendi. 6zbekistan Respublikasi Konstituciyasimn 52-statyasina muwapiq, 
«6zbekistan Respublikasin qorgaw — 6zbekistan Respublikasmm harbir 
puqarasimn waziypasi», dep belgilenedi.
6arezsizligimiz 
dagazalangan 
daslepki 
kunlerden-aq 
6zbekistan 
Respublikasi mamlekettin ekonomikaliq, siyasiy, socialliq rawajlamwina, 
mamlekette ham Orayliq Aziya regionmda timshliq ham turaqliliqti bek- 
kemlewge itibar qaratilgan.
Usi maseleni mamleket qorgamw qudiretin, onih milliy qawipsizligin 
isenimli tamiyinlew shartlerinde gana sheshiw mhmkin bolip, ogan ekono- 
mikaliq, siyasiy, huqiqiy, sholkemlestiriwshilik ham askeriy xarakterdegi 
ilajlar sistemasinda birden-bir mamleket siyasatin jhrgiziw arqali erisile- 
di. Usi ilajlardi ozinde jamlegen hujjet 1995-jil 30-avgustda 6zbekistan 
Respublikasi Oliy Majlisi tarepinen qabil etilgen askeriy doktrina esapla- 
nadi. Solay etip, amelde birinshi marte duzilgenliginih tortinshi jilinda 
jas garezsiz mamleket ozinin ilimiy tiykarlangan askeriy doktrinasina iye 
boldi.
XX asirdin songi bes jilligi dawirinde dunyada, kontinentte ham 
mamlekette payda bolgan geosiyasiy jagday esapqa alimp, ameldegi as- 
keriy doktrina rawajlandinlip banldi ham 2000-jildan baslap, qorgamw 
doktrinasi sipatinda amelge kirgizildi. 6zbekistan Respublikasimn qorga- 
mw doktrinasi — uliwma mamleketlik ahmiyetke tiyisli ulken hujjet. 01 
mamleket strategiyasimn ahmiyetli bolegi bolip, askeriy siyasat tiykarmda, 
askeriy xizmet ham askeriy qunlistih bagdan ham askeriy kadrlar ushin 
majbhriy esaplangan askeriy teoriya ham ameliyattin tiykargi, jetekshi, 
rasmiy qabil etilgen qararlar ham qagiydalardi korsetedi.
6zbekistanmn qorgamw doktrinasi Orayliq Az:iya aymaginda hazir- 
gi askeriy-siyasiy jagday, askeriy qawiptih jasirin turdegi derekleri, basli 
askeriy strategiyaliq waziypalar, qurilis principleri ham Quralli Khshlerdi 
qollamw shartleri, Quralli Kushler, xaliq ham de mamleketti qorganiwga 
tayarlaw maselelerin oz ishine algan. Qorgamw doktrinasimn principleri 
qorganiw maselelerin tusiniw ham sheshiwde koz qaraslardih birligin ta- 
miyinlewde hlken ahmiyetke iye.
7

---

dzbekistan Respublikasimn qorgamw doktrinasi llsh tiykargi bolimnen 
ibarat:
I. Uliwma qagiydalar.
II. Doktrinamn siyasiy tarepleri.
III. Doktrinamn askeriy-sholkemlestiriw tarepleri.
Askeriy doktrinamn tiykargi ustinlikleri tomendegishe: siyasiy koz qar- 
astan «uns ham askeriy topilisti saplastinw — basli strategiyaliq bagdar», 
degen qagiydanm bar ekenligi. Usi munasibet penen Ozbekistan Respubli- 
kasi tomendegishe korsetilgen amq waziypalardi oz juwapkershiligine ala- 
di.
• 6zbekistan Respublikasi yamasa Ozbekistan menen oz ara askeriy 
jardem haqqindagi shartnamalarga baylamsli basqa mamleketlerge islengen 
basqinshiliqti qaytanwdan tisqan jagdaylarda oz Quralli Kiishlerin ozge 
mamleketlerge qarsi qollanbaydi;
• hesh kimge qawip salmaydi ham dunyamh hesh bir mamleketin 
ozinih dushpam dep esaplamaydi ham de olardih heshbirine ya aymaqliq, 
ya basqa dawagerlik qilmaydi ham xaliq araliq huqiq tiykarlan, oz ara 
qawipsizlik maplerin inabatqa algan halda barliq mamleketler menen qat- 
nas ornatiwga tayar;
• yadrosizliq principlerin qollap-quwatlaydi, boysinadi;
• yadro quralin ornalastirmaw, islep shigarmaw ham satip almaw.
Qzbekistan usi principlerge amel etip qalmastan, aymagimizda tmishliq
ham paraxatshiliq boliwin qaleydi, somh ushin imkaniyati barmsha giire- 
sedi, ham de sozsiz aqil-oyimh jehisi, oz erki arqali erisiledi, dep esaplay- 
di.
Askeriy sholkemlestiriwshilik haqqinda qorgamw doktrinasi Orayliq 
Aziya aymagimn ozine tan tareplerin, askeriy qawiptin jasirin dereklerin, 
hazirgi zaman unslarma tan xarakter ham aqibetlerin esapqa alip, basli 
askeriy strategiyaliq waziypalardi amq belgileydi. Bul, timshliq dawirinde 
zazhr, jetkilikli darejede respublikamn aymaqliq phtinligin, onin suve- 
renitetine bagdarlangan har thrli jalganlardi ham topilislardi phtkilley joq 
etiwdi kepillewshi mamlekettih qorgamw qudiretin saqlaw, garezsiz turde- 
gi siyaqli jamaatlik qawipsizligi haqqindagi Shartnamasina qatnasiwshi 
mamlekettin Quralli Khshleri menen birgelikte basqinshilarga soqqi beriw 
ushin omn Quralli Khshlerinin barqulla har tarepleme tayarligin tamiyin- 
lew bolip tabiladi. Uns waqtinda — basqinshiliqtih kepillengen tarizde 
qaytanliwi: oz kushleri siyaqli Ozbekistan Respublikasi menen muwapiq 
shartnamalarga tiykarlangan, basqa mamleketlerdin askeriy khsh-qhdireti 
birgeliginde basqinshilarga qiyratiwshi soqqi beriw.
8

---

Askeriy doktrinasi Quralli Kiishlerdin qunliw principlerin belgileydi. 
Bunda, atap aytqanda, Qzbekistan Respublikasin qorgay alatugin armiya 
turlerin, tendey rawajlandinw ornatilganligi korsetilgen. Demek, qorga- 
mw doktrinasi Quralli Kushler aldinda turgan waziypalardi joqan darejede 
orinlaw maqsetinde tez ham jawingerlik tayarliq mashqalalanmn uliwma 
tiirlerin, jeke qurammn talim-tarbiyasimn listinligin korsetip bergen.
Doktrinada Orayliq Aziya aymagi hazirgi payitta xaliq araliq terro- 
ristlik, diniy ekstremizmdi ham dogmam en jaydinwga, aymaqtagi mamle- 
ketlerdi ozleri tanlagan demokratiyaliq rawajlamw jolinan qaytanwga urimp 
atirgan — qopanwshiliq oraylardin jiida mapdar obyektine aylamp atirgam 
esapqa alingan. Bunday sharayatta mamlekettin en ahmiyetli waziypasi 
Qorganiw ministrligi, zamanagoy qural-jaraqqa iye, professionalliq jaqtan 
jaqsi tayarlangan bolim ham bolimshelerdi sholkemlestiriw, mamlekettin 
birden-bir qorgaw ham qorgamw sistemasin, barliq armiya tiirleri ham 
basqarmalan oz ara birge islesiwdin natiyjeli mexanizmin qaliplestiriwden 
ibarat bolip tabiladi.
Qabil etilgen doktrina piitkilley qorgamwshiliq qasiyetine iye bolip, Oz- 
bekistan Respublikasimn timshliqti siiyiwshi siyasatinm korinisi esaplanadi. 
Doktrinada ministrlik ham basqarmalardih, mamleketlik ham mamleketlik 
emes sholkemleri, makemelerinin mamleketlik qorgamw qabiletin tamiyin- 
lewdegi orm ham juwapkershiligi belgilep berilgen. Doktrina qagiydalarm 
amelge asinw Watammizdin harbir puqarasi ushin muqaddes waziypa.
Aymagimizdagi askeriy-siyasiy jagday, Quralli Kushlerde amelge asi- 
nlip atirgan reformalar, jaslardin askeriy xizmetke qizigiwimh kusheyiwi 
ham de mamlekettin qorgamw qudiretin jane de bekkemlew maqsetin- 
de «Uliwma askeriy minnetlik ham askeriy xizmet haqqinda»gi Nizam 
2002-jil dekabrde bolip otken Qzbekistan Respublikasi Oliy Majlisinin II 
shaqinq X sessiyasinda qayta redakciyalangan halda qabil etildi. Nizamda 
askeriy xizmetti shokemlestiriw maseleleri jetilistirilip, askeriy xizmettin 
tomendegi turleri engizildi:
• miiddetli askeriy xizmet;
• mobilizaciyaliq shaqinw rezervindegi askeriy xizmet;
• kontrakt (shartnama) boyinsha askeriy xizmet;
• Qzbekistan Respublikasi Quralli Kushleri qatarmda askeriy xizmetti 
otegen rezervshiler xizmeti.