Комитет по координации развития науки и технологий при кабинете министров республики узбекистан



Download 5,01 Kb.
Pdf ko'rish
bet92/176
Sana29.04.2023
Hajmi5,01 Kb.
#933389
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   176
Bog'liq
tezis

«Хүждан-бул 
жүрек ҳәмири. Жақсылық пенен жаманлықтың 
төрешиси. Адамлар бир-бирине бийпарқ қарай ал-
майды. Олар арасында болып атырған бир-бириўди 
алдаўшылық, 
еки 
жүзилилик, 
өтирикшилик 
әламатларының тәсири жүрекке барып зақым
береди. Бәлки соның салдарынан болса керек. 
Соңғы жыллар ишинде жүрек аўырыўы менен 
аўырған 
адамлардың 
саны 
көбейип 
кетти.
Профессор Касым Сейтназарович те тап сондай 
күйгелек адамлардың бири еди. Ол әдалатсызлық 
алдында ҳеш қандай шыдап тура алмайтуғын, 
туўры сөзли бир алым. Бирақ, ҳәр қандай нәрсениң 
ҳақыйқатлығын 
ашып 
тасламағанша 
кеўли 
кешимейтуғын еди…». 
К.Мәмбетовтың «Ҳүждан» 
романынан алынған авторлық баянлаўлар арқалы 
ҳүждан түсиниги ҳәм оған автордың жанлы 
қатнасы, романнын бас қаҳарманына берилген сы-
патламасы менен жақыннан танысамыз. Соның
менен бирге баянлаў стили менен жазылған қәлеген 
прозалық шығармаларда ўақыяға қатнасыўшы 
қаҳарманлардың сөзлери де әҳмийетли орын тута-
ды. Жазыўшылар қәлеген прозалық шығарма 
қаҳарманларының образын дөретиўде портретлик 
сүўретлеўлер менен бирге авторлық сыпатламалар-
дан ҳәм қаҳарманлардың психологиялық кеширме-
леринде 
өтип 
атырған 
күйинишлери 
менен 
сүйинишлеринен шебер пайдаланыў менен бирге 
образ жасаўда олардың сөзлеринен де мейлинше 
кең пайдаланады. Усылардың бәри де шығарма 
қаҳарманының диалоглары менен монологларының 


95 
тийкарында әмелге асып отырады. 
- Мен Мәдиярман… 
- Мәдияр болсаң, мусылмансаң-ғо онда! 
- Мусылман емеспен, венгермен… 
- «Әлҳамдулла…» де, ашыў менен айта берме, 
балам! Мен таныған «Мәдияр» атлының бәри
мусылман! Ҳа, бизиң дайымның аты да Мәдияр! 
Анаў анналарға жийен болатуғын Исимет дәўдиң 
әкесиниң аты да Мәдияр! Дәўлетмураттың 
шайырсымақ баласы да Мәдияр! Мәдияр атлының 
басқа 
диндегисин 
көргеним 
жоқ, 
сен-
мусылмансаң… 
- Жақ, мусылман емеспен…
Ш.Сейтовтың «Шырашылар» романынынан 
алынған бул диалоглардан Есжан ғарры менен 
Куменгердиң ким екенлиги ҳәм қандай мақсеттеги 
адамлар екенлиги шығарма қаҳарманларының 
өзлериниң тилинен шебер баянланады. 
«-Әке! Сен неге «жаман» болдың екен! Сениң 
жаман болғаның мениң бахытлы балалығыма 
қандай кесент берип тур. Кирттай жүрегиме, 
шоқмардай жара салып, шыбындай жанымды
жалындай шарпып тур ғой. Усы бир пәс сөздиң 
тәсири 
бийикке 
шарықлап 
турғаны 
сонша, 
жуўырып баратырғанымда усы сөз «тарс» етип 
төбемнен уратуғындай, ямаса алдыма кесе түсип 
сүрнигип қалатуғындай сескенемен де, бирден 
тоқтап каламан…»
.
 
Жазыўшы Г.Есемуратованың 
«Мыңда бир кеширим» повестиндеги кишкене 
оқыўшы қыз Айнагүлдиң монологи. Жазыўшы сол 
бир репрессия жыллары наҳақтан жазаланған 
адамлардың перзентлериниң аўыр күнлерди бастан 
кеширгенлигин шығарма қаҳарманы Айнагүлдиң 
ишки кеширмелериниң жәрдеминде шебер аша 
алған.
Прозалық шығармалардың тилин анықлаўда, 
баянлаў стилин үйрениўде қос үнли сөз категория-
сы тийкарғы орынды ийелейди. Қос үнли сөз-автор 
менен қаҳарманның субъективлик көзқарасларын 
бирге салыстырып, үйлестириўге мүмкиншилик 
туўдыратуғын өзгеше усыл. Оның тийкарғы белги-
си-баянлаўдың объектив бағытына қаҳарманның 
субъективлик бағытының қосылып айтылыўында, 
ямаса сөйлеўинде көринеди.
Начиная с 30-х годов ХХ века каракалпакскими 
учеными-литературоведами ведутся исследования 
по теории развития литературных жанров, идейно-
тематических особенностей произведений устного 
народного творчества и классиков каракалпакской 
литературы, а также истории современной каракал-
пакской литературы во взаимосвязи с литературой 
других народов. 
На современном этапе изучение языка произве-
дений устного народного творчества, классической 
и современной литературы является актуальной 
проблемой литературоведения. 
В работах К.Максетова «Поэтика героических 
эпосов каракалпаков» (1965), Б.Генжемуратова 
«Поэтика лирики Ажинияза» (1997), Д.Саитова 
«Язык 
поэтов 
Каракалпакии 
ХVIII-ХIХ 
ве-
ков» (1989), Ш.Абдиназимова «Язык произведений 
Бердаха» (2006) рассмотрена проблема языка
фольклорных и классических произведений, мас-
терство авторов в использовании художественных 
средств, а также язык с точки зрения лингвистики. 
В 1987 году С.Ахметовым и К.Султановым было 
выпущено учебное пособие «Литературоведение», 
где авторская речь, речь персонажей, диалоги и мо-
нологи были рассмотрены в качестве языка художе-
ственного произведения. 
В русской филологии данная проблема широко 
представлена в работах таких известных учёных, 
как В.В.Виноградов «О языке художественной ли-
тературы» (1959), «Проблема авторства и теория 
стилей» (1961), «О теории художественной ре-
чи» (1971), Б.В.Томашевский «Стилистика» (2-е, 
ЛГУ, 1983), М.Б.Храпченко «Язык художественной 
литературы» («Новый мир», 1983), Г.В.Степанов 
«Язык, литература, поэтика» (1983), Г.О.Винокур 
«О языке художественной литературы» (1991). 
Заслуживает 
внимания 
следующее 
мнение 
В.Виноградова: «В истории развития филологии 
проблема поэтического языка и проблема стилисти-
ки художественных произведений изучены где-то 
на границе науки о языке и лингвистики, и ни в од-
ном из направлений науки об изучении слова не мо-
жет занять своего достойного места, хотя временно 
«пускала корни» и в риторике, поэтике, культуре 
речи, даже в теории литературы. По-моему глубо-
кому убеждению, изучение языка художественного 
произведения (правильнее - стиля), должно осуще-
ствляться и наукой о языке, и литературоведением. 
Но вместе с тем необходим особый предмет фило-
логии, который занялся бы изучением языка худо-
жественных произведений». 
Эта точка зрения действительно соответствует 
истине, потому что художественное произведение - 
это единство идеи произведения, мировоззрения 
автора и языкового материала, через который мы и 
воспринимаем данное произведение. 
Разнообразие образов, целостность композиции, 
развитие сюжета и другие элементы художествен-

Download 5,01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   176




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish