J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

15-hob. 0 ‘ZBEKIST0NNING XALQARO MOLIYA
M UNOSABATLARIGA INTEGRATSIYALASHUVI
15.1. 0 ‘z be kisto n da tashqi iqtisodiy faoliyat va u n i n g asosiv 
tam oyillari.
15.2. M a m la k a t 
tashqi 
iqtisodiy 
fao liyatining 
ustuvor 
yo‘nalishlari.
15.3. 0 ‘zbek isto nda tashqi savdo a lo q a larin i rivojlantirishga 
qara tilg a n c h o ra -ta d b irla r tizim i.
15.4. 0 ‘z b e k is to n n in g x alqaro v a lu ta-kred it tash k ilo tla ri bilan 
o ‘z a ro h a m k o rlik aloqalari.
15.5. 0 ‘z b e k is t o n n in g in te g r a ts io n b ir l a s h m a la r d a g i faoli- 
yati.
15.1. 0 ‘zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyat va
uning asosiy tamoyillari
0 ‘z b e k isto n R espublikasi m u s ta q illik k a e ris h g a n d a n kcyin 
o ‘z in i n g m u sta q il tashqi siyosatini, shu j u m l a d a n , ta s h q i iq ti­
sodiy siyosatini y u r ita b o s h la d i. M a m l a k a t i m i z tashqi iqtisodiy 
siyosati eng avvalo, m illiy iqtisodiy m a n f a a t l a r n i h im o y a qilgan 
h o ld a x alqaro m oliya m u n o s a b a tla r id a faol ish tiro k etishga q a ­
ratilgan.
R e sp u b lik a m iz d a ijtimoiy yo ‘naItirilg an b o z o r m u n o s a b a tla -
rini s h a k lla n tirish va rivojlantirish, iqtisodiyot t a r m o q la r in in g
b a rq a ro r o 'sish in i t a ’m in la s h , yu q o ri sifatli va raq o b a tb ard o sh
m a h s u lo tla r ishlab c h iq a rg an h olda j a h o n bo z o rla rida m u s t a h k a m
o ‘rin egallash, pirovardida aholi tu r m u s h d arajasini yuksaltirishga 
q a ra tilg a n strategiya izchil am a lga o s h ir ila r ekan, bu m aqsad larg a 
e ris h is h d a tashqi iqtisodiy faoliyat ni y a n a d a ta k o m illash tirish g a
a lo h id a e ’tibor b e rilm o q d a .
Tashqi iqtisodiy faoliyat d e g a n d a 0 ‘z b e k is to n Respublikasi 
davlat i d o ra la r in in g , y u rid ik va jisrno n iy s h a x sla rin in g xorijiy 
davlatlar, u l a r n i n g y u rid ik va jisrn o n iy shaxslari, xalqaro ta s h k i-
lo tlar bilan o ‘z a ro foydali h a m k o r lik o ‘r n a tish g a , b u n d a y h a m -
384

---

k o r lik n i rivo jlan tirish g a q a ra tilg a n j a m i a m a liy h a ra k a tla ri tu -
s h u n ila d i.
0 ‘z b e k isto n R espublikasi tashq i iqtisodiy taoliy atning subyekti 
sifatida 0 ‘z b e k isto n R espublikasi ta s a rru fig a :
— tash q i iqtisodiy faoliyatni tash k il e ti s h n in g q o n u n a soslarini 
belgilash;
— ta s h q i iqtisodiy siyosatni, shu j u m l a d a n valuta-kredit siyo- 
s a tin i ish la b chiqish va a m a lg a o sh irish , 0 ‘z b e k iston Respublikasi 
Valuta fo n d in i s h a k lla n tiris h va u n d a n foydalanish;
— ta s h q i iqtisodiy faoliyat s o h a sid a x a lq a ro s h a r t n o m a l a r tu -
zish va u la r n i ijro etish;
— 0 ‘z b e k iston Respublikasi h u d u d i d a n ta s h q a rid a respu b- 
lik a n in g , u n in g y u rid ik shaxslari va f u q a r o la r in in g iqtisodiy 
m a n f a a t l a r i n i h im o y a qilish;
— resp u b lik a h u d u d id a chet ellik investo rlar faoliyati u c h u n
h u q u q iy k afolatlarni belgilash;
— 0 ‘z b e k isto n Respublikasi n o m id a n x a lq a ro iqtisodiy tash k i- 
lo tlar va b irla s h m a la r d a vakillik qilish;
— 0 ‘zbek iston Respublikasi K o n stitu tsiy a sid a n kelib c h iq a d i- 
g a n b o s h q a vakolatlar kiradi.
M a m l a k a t i m i z n i n g tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi asosiy 
va z ifala r sifatida q u y id ag ila r b elgilangan:
— b irin c h id a n , tashqi iqtisodiy faoliyatni y a n a d a e rk in las h ti- 
ris h b o r a s id a a n iq m a q s a d n i k o ‘zlab o ‘tk a z is h , tovarlarn i eksport 
va i m p o r t qilishd a xorijiy s a rm o y a d o rla r o ‘z d a r o m a d la r id a n er- 
k in fo y d ala n ish larid a b i r m u n c h a im tiy ozli t a r tib n i j oriy etish;
— ik k in c h id a n , xorijiy s a rm o y a d o rla r n i, a s o sa n bevosita k a p i­
tal m a b la g ‘lar tarz id a g i s a rm o y a la rn i resp u b lik a iqtisodiyotiga 
keng ja lb etish u c h u n huquqiy, ijtim oiy -iq tiso d iy va b o sh q a sh a rt- 
s h a ro itla rn i y a n a d a ta k o m illa s h tirish ;
— u c h in c h i d a n , 0 ‘z b e k isto n g a j a h o n d arajasidagi texnologi- 
y a la rn i olib keladigan, xalq x o ‘j a l ig in in g z a m o n a v iy s tr u k tu ra s in i 
v u ju dga keltirishd a y o rd a m b e ra d ig a n s a rm o y a d o rla rg a n is b a ta n
o c h iq e s h ik la r siyosatini o ‘tkazish;
385

---

— t o ‘r tin c h id a n , mablagMarni eng ustuvor s ohalarga — resp u b - 
lika m ustaq illigin i t a ’m inlayd iga n ag rar sektorni, yoqilg‘i-e n e rg e - 
tika kom pleksini h a m d a b o sh q a bazaviy ta r m o q la r n i rivojlanti- 
rishga qodir, tayy or m a h s u lo tla r ishlab c h iq a rish n i o 'z la sh tirish g a
s a rfla s h 29.
M a z k u r ustuvor v azifalarni 
am alga o sh irish 
m a q s a d id a
m a m la k a t im iz d a tashqi iqtisodiy faoliyatning huqu qiy asos- 
lari yaratildi. B ular ju m lasig a , 0 ‘zbekiston R esp u b lik a sin in g
«Tashqi iqtisodiy faoliyat t o ‘g‘risida»gi, «Valutani tartibga solish 
to ‘g‘risida»gi, « C h e t el investitsiyalari t o ‘g ‘risida»gj, «C het ellik 
investorlar h u q u q la rin in g katblatlari va ularn i h im o y a qilish c h o -
ralari t o ‘g ‘risida»gi, «Boj tarifi t o ‘g ‘risida»gi, «Eksport n a z o ra ti 
to 'g ‘risida»gi Q o n u n la rn i h a m d a «Chet el investitsiyalari bilan 
lo y ih alarni a m a lg a o s h irish m e x a n iz m in i ta k o m illa s h tirish c h o -
ra--tadbirlari t o ‘g ‘risida»gi, «Eksport m ah su lo ti ishlab c h iq a ru v - 
c h ila rn i r a g ‘b atla n tirish borasidagi q o ‘sh im c h a c h o ra -ta d b irla r 
to ‘g ‘risida»gi, «To‘g ‘rid an to ‘g ‘ri xorijiy investitsiyalar ja lb etilishi- 
ni rag‘b a tla n tiris h g a oid qo‘sh im c h a c h o ra -ta d b irla r t o ‘g ‘risida»gi 
0 ‘zbekiston Respublikasi P re zid e n tin in g farm on va q a rorlarini 
kiritish m u m k i n .
0 ‘z be k iston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy 
lam oyillari q u y id ag ila rd a n iborat:
— b a rc h a davlatlar, chet el y u rid ik va jism o n iy shaxslari, 
x alqaro t a s h k ilo tla r bilan h a m k o rlik o ‘z a ro m anfaatliligi;
— t o m o n l a r n i n g tengligi;
- 
tashqi iqtisodiy a lo q alar b o ‘yicha s h e rik la rn in g ichki ish- 
lariga a ra la s h m a slik ;
— xorijiy dav latlar va xalqaro ta s h k ilo tla r bilan b itim la r
b o ‘y icha q abul q ilin g an m ajburiyatlarni halol va a n iq bajarish 
prinsiplari;
-- h a m m a t o m o n i d a n e ’tir o f etilgan b oshqa x alqaro n o rm a lar, 
q o id ala r va sh a rtla rg a rioya etish.
29 
I.A K arim ov. B izd an ozod va obod Vatan qolsin. T.2. — T.: « 0 ‘zbekiston», 
1996. 11-12-b.
386

---

0 ‘z be k isto n 
R e sp u b lik a sid a
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatn ing 
o byektlari b o ‘lib, h a m m a turdagi resurslar, xalq xo‘j a l ig in in g
b a rc h a t a r m o q la ri va s o h a la rid a yaratilad ig an tovarlar h a m d a
k o ‘rsa tila dig a n x iz m a t, q i m m a t b a h o q o g ‘o/.lar, fa n -te x n ik a m a li- 
su lotlari, intcllektual va boshq a b oyliklar h isob k m a di. 0 ‘/.bekiston 
R esp ublik asi q o n u n la r i bilan tashqi iqlisodiy laoliyalda foydala- 
n ish m a n e tilad ig an obyektlar b u iulan m usiasiiodir.
M u lk c h i li k n in g s h a k lla rid a n qal'i n a /a r , 0 ‘zbekiston Res- 
p u b lik a s id a tashqi iqtisodiy alocialarning ish tirokchilari sifatida 
r o ‘yxatga olinib, respubiika lmdiidida yoki lining ta s h q a ris id a ish 
olib b o rayo tg an y u rid ik va jism oniv shaxsiar, shu j u m l a d a n ajnabiy 
y u r id ik va jis m o n iv shaxsiar, xalqaro t a s h k ilo tla r 0 ‘z b e k isto n
R espublikasi tashqi iqtisodiy Iholiyatining subyektlari b o ‘lishi 
m u m k i n .
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari:
— 0 ‘zbek iston Respublikasi h u d u d id a a m a l qilib t u rg a n q o -
n u n n o r m a la r i va n o r m a la r g a , h a m m a t o m o n i d a n e ’t i r o f etilgan 
x a lq a ro n o r m a l a r va q oidalarga rioya etishi;
— b e lg ila n g a n
t a r t i b d a
tash q i 
iqtisodiy 
a lo q a la r n in g
ishtirokchisi sifatida r o ‘y x a td a n o ‘tishi h a m d a buxgalteriya va 
sta tistik a h iso b o tla rin i ta q d i m etishi;
— x a lq a ro h a m k o r lik d o ira la rid a bajarilay o tg an ishlar, q id iru v
ishlari va lo y ih a la r n in g sanitariy a-g ig iy en a, ekologiya talablari va 
b o s h q a talab larga muvofiqligi h a q id a e k s p e rtiz a x u lo sa sin i olishi;
— r o ‘yxati 0 ‘z bek iston R esp ub lik asi P re zid e n ti h u z u rid a g i 
V azirlar M a h k a m a s i t o m o n i d a n b e lg ila n a d ig an tashqi iqtisodiy 
fa o liy atn in g a y rim tu rla rin i a m a lg a o s h irish h u q u q in i beruvch i 
litsenziyaga ega b o ‘lishi shart.
M u lk c h ilik n in g shakllari va tashqi iqtisodiy fao liy atin in g tu r- 
la r id a n q a t ’i n azar, tashqi iqtisodiy fao liy atn in g b a r c h a subyekt­
lari tash q i iqtisodiy faoliyatni a m a lg a o s h ir i s h d a te n g h u q u q la rg a
ega b o ‘kidi.
Tashqi iqtisodiy faoliy atn ing h a r bir subyekti a m a l qilib t u r g a n
q o n u n l a r d o ira sid a tash q i iqtisodiy a lo q a lard a g i o ‘z ish tiro k in in g
387

---

tu rlari, shakllari va yo4ialishlarin i m ustaqil belgilashi, o ‘z xo- 
hishiga qa ra b tashqi iqtisodiy faoliyatini am alga oshirish uch u n
z a r u r b o'lg an y uridik va jis m o n iy shaxslarni belgilangan ta r tib -
da s h a rtn o m a asosida yoki b o s h q a c h a ta r z d a haq t o ‘lab yoxud 
to‘la m a s d a n jalb etishi m u m k in .
Tashqi iqtisodiy faoliyatining h a r bir subyekti 0 ‘zbckiston 
Respublikasi q o n u n hujjatlariga muvofiq tasliqi iqtisodiy faoliyat- 
n in g natijalariga, shu j u m l a d a n chet el valutasidagi d a ro m a d g a
egalik qilishga, u lard a n foydalanishga va u larn i t a s a r r u f etishga 
haqlidir. U n in g qaroriga ko‘ra tashqi iqtisodiy fao liyatning n a ti ­
jalariga egalik qilish, u lard a n foydalanish va u larni t a s a r r u f etish 
huquqlari q o n u n la rd a be lgilangan t a r tib d a b oshq a y u rid ik va 
jism oniy shaxslarga oMkazilishi yoxud ularga ishonib to p sh iri- 
lishi m u m k i n . H u q u q la r a n a shu tarzda o ‘zgaga o ‘tkaziladigan 
laq dirda to m o n la r o ' / a r o m u n o s a b a tla rn i s h a rtn o m a la r (bitim lar) 
asosida tartibga soladilar.
M a m la k a tim iz d a tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat to m o n id a n
tartibg a solish quy idag ilarni o ‘z ichiga oladi:
— tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarini ro^yxatdan o ‘tkazish;
— tab a q a la sh tirilg a n soliqlar va im tiyozlar sistemasi, shu j u m ­
ladan valuta b o ‘yicha h a m belgilanish;
— tashqi iqtisodiy faoliyatni axborot bilan ta ’m in l a s h n i n g d a v ­
lat tiz im in i yaratish;
— a y rim m in t a q a l a r , t a r m o q l a r va k o r x o n a l a r n i n g ta s h q i 
iqtisodiy fao liy atn i a m a lg a o s h ir i s h va rivojlan tirishi u c h u n
d o tats iy a lar, subsidiyalar, subvensiyalar, b u d je td a n q a rz berish 
t a r z i d a m oliy aviy y o r d a m k o ‘rsa tish , t a v a k k a lc h ilik n i s u g ‘u r t a
qilish;
— respublika tashqi iqtisodiy a lo q a la rin in g turli sh a k lla rin i 
rivojlantirishga q a ra tilg a n a n iq m aqsad li kom pleks d a s tu rla rn i 
ishlab chiqish, pul bilan ta ’m in la s h va ek sp ertiza qilish;
— 0 ‘zbekiston Respublikasiga olib kelinadigan va O ‘zbekiston 
R e sp u b lik a sid a n olib chiqib k e tiladigan tovarlar va b o s h q a m ol- 
rnu 1 kl a rn i h ujja 11 a sh t i ri sh ;
388

---

— m a h s u l o tn i ( is h la rn i, x iz m a tla rn i) cksport va im p o r t q ilish 
ta r tib in i belgilash;
— valuta va b o s h q a fo n d la r m a b l a g i a r i n i vujudga keltirish va 
u la r d a n foydalanish.