2018, №5 (12) “машинасозлик” илмий хабарномаси

―Полупроводники‖. 
 
Ключевые 
слова: 
полупроводник, 
педагогическая 
технология, 
инновационная технология, карусель. 
 
The article shows the relevance of the use of innovative technologies in the 
education system and methods of their application in teaching the topic 
―Semiconductors‖. 
Key words: semiconductor, pedagogical technology, innovative technology, 
carousel. 
O‘zbekiston Respublikasi „Ta‘lim to‘g‘risida‖gi qonun hamda „Kadrlar tayyorlash 
Milliy dasturi‖da ta‘lim-tarbiyaning sifat va samaradorligini ko‘tarish maqsadida ta‘lim 
mazmunini yangilash yosh avlodni aqliy intelektual rivojlanishini, ta‘limning yangi 
modelini ilmiy pedagogik jihatdan ta‘minlangan holda muntazam takomillashtirib borish 
yetakchi vazifa qilib ko‘tarilgan. 
O‘qituvchi fizika darsini tashkil qilishda o‘qitish usulining turli shakllaridan 
(ma‘ruza, og‘zaki bayon qilish, masalalar yechish, amaliy ish, ko‘rgazmalilik va boshqa 
shakllardan) foydalanishi mumkin. Shuningdek, darslarni o‘tishda dars berishning turli 
noan‘anaviy usullaridan bahs-munozara, bayon, boshqotirmalar, elektron qo‘llanmalar va 
multimediyalardan foydalanish tavsiya etiladi.
Metodika ta‘lim-tarbiyaning turli xususiy masalalarini hal qilish zarurati natijasida 
kelib chiqqan va ta‘lim-tarbiya metodikasi asosida ijodkor o‗qituvchilarning ilg‗or 
tajribalariga suyanib rivojlanadi. Texnologiya metodikalardan o‗zining qayta 
tiklanuvchanligi, natijalarining turg‗unligi ko‗plab ―agar‖lar (agar o‗qituvchi iste‘dodli 
bo‗lsa, agar bolalar qobiliyatli bo‗lsa, agar yaxshi ota-onalar bo‗lsa ...) yo‗qligi bilan farq 
qiladi. Ya‘ni texnologiya tegishli tayyorgarlikka ega bo‗lgan hamma mutaxassislar 
tomonidan qayta tiklash va qo‗llash mumkinligi bilan juda ham individual bo‗lgan 
metoddan farq qiladi. Shu bilan bir qatorda metodika pedagogik texnologiyaning tarkibiy 
qismi hisoblanadi. 

---

―Машинасозлик‖ илмий хабарномаси 
2018/№ 5(12) 
Научнный вестник «Машиностроение»
11 
Pedagogik texnologiyalarning o‘zi nima va u an‘anaviy ta‘limdan nimasi bilan 
farq qiladi?
Hozirgi kunda pedagogik adabiyotlar, ta‘lim muammolariga oid ma‘ruzalar, 
rasmiy hujjatlarda ―Yangi pedagogik texnologiya‖, ―Ilg‘or pedagogik texnologiya‖, 
―Progressiv pedagogik texnologiya‖ ―Zamonaviy ta‘lim texnologiyasi‖ iboralari keng 
qo‘llanilmoqda.
Ammo ―Pedagogik texnologiya‖ tushunchasi hali ham bir qolipga tushirilmagan, 
ensiklopediyalarda izohlanganicha yo‘q, uning mazmunini yagona talqini ishlab 
chiqilmagan va shuning uchun iboraning bir-biridan farqlanuvchi ko‘pgina tariflari 
mavjud.
Respublikamizning pedagogika sohasidagi olim va amaliyotchilari ilmiy 
asoslangan hamda O‘zbekistonning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan ta‘lim 
texnologiyalarini yaratish va ularni ta‘lim-tarbiya amaliyotida qo‘llashga intilmoqdalar. 
Xo‘sh, nega yangi pedagogik texnologiyalar zarur bo‘lib qoldi?
Birinchidan, ma‘lum sabablarga ko‘ra jahon hamjamiyati taraqqiyotidan ortda 
qolib ketgan jamiyatimiz, taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o‘rin olishi uchun, aholi 
ta‘limini jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida eng ilg‘or pedagogik 
tadbirlardan foydalanish zarurligi;
Ikkinchidan, an‘anaviy o‘qitish tizimi yozma va og‘zaki so‘zlarga tayanib ish 
ko‘rishi tufayli ―axborotli o‘qitish‖ sifatida tavsiflanib, o‘qituvchi faoliyati birgina o‘quv 
jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib 
qolganligi;
Uchinchidan, 
fan-texnika 
taraqqiyotining o‘ta rivojlanganligi natijasida 
axborotlarning keskin ko‘payib borayotganligi va ularni yoshlarga bildirish uchun 
vaqtning chegaralanganligi;
To‘rtinchidan, kishilik jamiyati o‘z taraqqiyotining shu kundagi bosqichida 
nazariy va empirik bilimlarga asoslangan tafakkurdan tobora foydali natijaga ega bo‘lgan, 
aniq yakunga asoslangan texnik tafakkurga o‘tib borayotganligi;
Beshinchidan, yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng ilg‘or 
bilim berish usuli hisoblangan obyektiv borliqqa tizimli yondashuv tamoyilidan 
foydalanishni talab qilishidadir. 
Ta‘lim texnologiyasi yuqorida sanab o‘tilgan beshta sababiy shartlarni barcha 
talablariga javob beradigan ta‘limiy tadbirdir. 
Bu zaruriyat, shu vaqtgacha tahsil oluvchilar yopiq tafakkur paradigmalari asosida 
o‘qitilganligi, ularda o‘zgacha nuqtai nazarni tan olmaslik, faqat o‘z fikrini to‘g‘ri deb 
bilish shakllantirilganligidandir. Bu hol har qanday taraqqiyotga g‘ov bo‘lib, shu 
paradigmada yurgan kishilarni inqiroz sari yetaklaydi. Jamiyatimiz jadallik bilan taraqqiy 
etib, iqtisodiy va siyosiy mavqei kundan-kunga ortib bormoqda. Ammo ijtimoiy sohada 
va ayniqsa, ta‘lim-tarbiyada depsinish va umumiy taraqqiyotdan orqada qolish 
sezilmoqda. Bunday noxush vaziyatdan chiqib ketish yo‘llaridan biri ta‘lim-tarbiya 
jarayonini qabul qilingan davlat standartlari asosida texnologiyalashtirishdir. 
Pedagogik texnologiya oqimi deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarga tez 
tarqaldi. YUNESKO kabi nifuzli tashkilot tomonidan tan olindi, qo‘llab-quvvatlandi va 
hozirgi kunda ko‘pgina mamlakatlarda muvaffaqiyatli o‘zlashtirilmoqda, qo‘llanilmoqda. 

---

―Машинасозлик‖ илмий хабарномаси 
2018/№ 5(12) 
Научнный вестник «Машиностроение»
12 
Ko‘pgina mamlakatlar pedagogik texnologiyadan foydalanib, talabalar o‘zlashtirishini 
oshirishda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdilar. Masalan, Janubiy Koreyada pedagogik 
texnologiya bo‘yicha tajriba-sinov tarzida o‘qiyotgan 50 ming boladan 75 foizida 
an‘anaviy o‘qitishda faqat eng yaxshi talabalar erishadigan natijalar qo‘lga kiritilgan. 
Ta‘limni 
texnologiyalashtirishning 
asosini, 
ta‘lim 
jarayonini, 
uning 
samaradorligini oshirish va ta‘lim oluvchilarni, berilgan sharoitlarda va ajratilgan 
vaqtichida loyihalashtirilayotgan o‘quv natijalarga erishishlarini kafolatlash maqsadida 
to‘liq boshqarish g‘oyasi tashkil etadi.
Ushbu aytilganlar asosida pedagogik texnologiyaning quyidagi eng qisqa va 
umumlashtirilgan ta‘rifini keltirishimiz mumkin: ―Pedagogik texnologiya — barkamol 
insonni shakllantirish faoliyati‖. 
Bugungi fan-texnika taraqqiyoti jamiyatdagi o‘zgarishlarning jadallashishi, 
jamiyat hayotiga yangiliklarning kirib kelishiga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa ta‘lim 
sohasining jamiyat hayotiga ta‘siri, uning o‘zgarishi va rivojlanishida asosiy ahamiyati 
sezilmoqda. 
Shuning uchun ham mustaqillikning dastlabki yillaridanoq butun mamlakat 
miqyosida ta‘lim-tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o‘rgatish sohalarini isloh qilishga nihoyatda 
katta zaruriyat sezila boshladi. Busiz jamiyatimizning biron-bir sohasini o‘zgartirishga 
kirishib bo‘lmas edi. 
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yuksak darajadagi bilimli va malakali kadrlari 
bo‘lmagan jamiyatda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bo‘lmaydi. 
Demak jamiyat va ta‘lim sohasidagi o‘zgarishlar o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib, 
birining rivojlanishini ikkinchisi ta‘minlab beradi. Shuning uchun ta‘limga jamiyat 
taraqqiyotining samaradorligini ta‘minlab beruvchi omilllardan biri sifatida qarash 
mumkin. 
Hozirgi kunda o‘qituvchi zamon talablariga javob berishi, texnika va 
texnologiyalarning tezkor o‘zgarishlarini his qila bilishi va o‘z faoliyatini shu o‘zgarishlar 
asosida tashkil eta bilmog‘i lozim. Shuning uchun ham o‘qituvchi faoliyatida innovatsion 
metodlardan samarali foydalanish bugungi kun talabidir. 
―Innovatsiya – yangilik‖ so‘zining qachon paydo bo‘lganligi aniq bo‘lmasada, bu 
tushuncha umumiy fanlarga, tabiiy fanlardan kirib kelganligi haqida fikrlar mavjud. 
Bunday yangiliklarning aksariyati qishloq ho‘jaligi, ishlab chiqarish va tibbiyot 
sohalarida joriy etilardi. Pedagogik termin sifatida esa innovatsiya tushunchasi, yangi 
tushunchalardan biri bo‘lib, unga turli ta‘riflar va fikrlar bildirilmoqda. 
O‘zbekiston milliy ensiklopediyasida innovatsiya so‘zi quyidagicha izohlanadi: 
―innovatsiya – inglizcha innovationas – kiritilgan yangilik, ixtiro bo‘lib, ilmiy-texnika 
yutuqlari va ilg‘or tajribalarga asoslangan texnika, texnologiya, boshqarish va mahoratni 
tashkil etish kabi sohalardagi yangiliklar, faoliyat doiralarida qo‘llanilishi‖ deb 
ko‘rsatilgan. 
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va talaba 
faoliyatiga yanligilik va o‘zgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan 
interaktiv metodlardan to‘liq foydalaniladi. 
Innovatsiya orqali o‘qitish jarayoni o‘qituvchi va talabaning o‘zaro 
munosabatlarini optimallashtiradi. Bunda har ikkala shaxs ham faol ishtirokchiga 

---

―Машинасозлик‖ илмий хабарномаси 
2018/№ 5(12) 
Научнный вестник «Машиностроение»
13 
aylanishi ko‘zda tutiladi. Ta‘lim jarayonining samaradorligi esa ushbu o‘zaro 
munosabatlarning qanday bo‘lishiga bog‘liq. 
Talim sohasidagi yangiliklar, ta‘limga yangilik va o‘zgartirish kiritish, 
mavjudlarini yaxshilash va takomillashtirishni taqozo etadi. Shuning uchun har doim ham 
ta‘lim jarayonida qandaydir o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. 
Hozirgi davrni jamiyatning barcha sohalari kabi ta‘lim sohasida ham katta va 
tezkor o‘zgarishlar davri deb atash mumkin. Yangiliklarning turli ko‘rinishlari mavjud.
Yangiliklarning turlari asosan metodologik sabablarga ko‘ra ajratiladi. 
Talabada o‘zlashtirishga nisbatan motiv hosil bo‘lsa, o‘quv materialini tez va oson 
o‘zlashtiradi. Faqatgina ishonch va o‘zaro hurmat muhiti har bir talabaga samimiy 
bo‘lish, o‘z fikrlarini bemalol bayon etish hamda begona nuqtai nazarni egallash – 
o‘rganishga imkon beradi. 
Insonda bir nima qilish va yaxshiroq natijalarga erishish bo‘yicha tabiiy ehtiyoj 
mavjud. Mashg‘ulotlar jarayonida talabalar aniq topshiriqni bajarayotganlarida yaxshiroq 
natijaga erishishni hohlaydilar. Mashg‘ulot jarayonida uning natijasi ular bajarayotgan 
topshiriqning mukammal bo‘lishiga qanday qilib yordam berishi mumkinligini bilmoqchi 
bo‘ladilar. Bunday ehtiyojlarning o‘sib boruvchi chizig‘i mavjud, ya‘ni avval past 
darajadagi keyin esa yuqori darajadagi ehtiyojlar. 
Ta‘lim sifatini yaxshilash, talabalarning intellektual faolligini oshirish bugungi 
kunda pedagogikaning bosh vazifasi hisoblanadi. Intellektual faollikni oshirishda 
interaktiv usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. Bu esa ta‘lim jarayonida 
yangiliklarni joriy etishni talab etadi. 
Interaktiv usullar –o‘zaro harakat, yoki hamkorlik asosida harakatni bildiradi. 
Interaktiv usullarning bir qancha turlari mavjud: modellashtirish, namoyish qilish, kichik 
guruhlarda ishlash, aqliy hujum, tanqidiy tafakkur, debatlar, nuqtai nazaring bo‘lsin, har 
kim har kimga o‘rgatadi, rolli o‘yinlar, muayyan holatni (vaziyatni) o‘rganishm 
modifikatsiyalangan ma‘ruza, o‘yinlar, bingo, bumerang, yelpig‘ich, klaster, fikrlay 
olasanmi?, skarabey, tarozi, ―Charxpalak‖ usuli va h.k.
Quyida ―Yarimo‘tkazgichlar‖ mavzusini o‘qitishda aqliy hujum va charxpalak 
usullari qo‘llanilishini ko‘rib o‘tamiz. 
Darsning mavzusi: 
―Yarimo‘tkazgichlar‖ 
Darsning ta‘limiy maqsadi: 
Talabalarda ―Yarimo‘tkazgichlar‖ haqida ma‘lumot berish va ularning nazariy 
asoslarini talabalarga singdirish. 
Darsning tarbiyaviy maqsadi: 
Talabalarga ekologik tarbiya berish va talabalarni o`zaro hamkorlik, hurmat, faollik, 
ishchanlikka o`rgatish. 
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: 
Talabalarda ―Yarimo‘tkazgichlar‖ haqida bilim ko‘nikma va malakalarni 
shakllantirish. 
Darsni jihozlash: 
mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar,
Darsda foydalaniladigan texnologiya: 

---

―Машинасозлик‖ илмий хабарномаси 
2018/№ 5(12) 
Научнный вестник «Машиностроение»
14 
charxpalak, aqliy hujum metodlari. 
Darsning borishi: