Shaharsozuk tarixi

Moskvadagi Qishloq xo‘jaJigi ko'rgazmasidagi 0 ‘zbekiston paviloni,
arxitektor S. Polupanov. Umumiy ko‘rinishi va tarhi.
hozirda Adabiyot muzeyi) m a’lum darajada 0 ‘zbekiston haykaltaroshlik 
san’atining rivojlanishiga turtki bo‘ldi. 1947 yilda haykaltarosh L. Ditrix 
va arxitektor V. Volchak loyihasi asosida amalga oshiriigan edi.
Asosiy xulosalar
XX 
asrning boshida 0 ‘zbekiston arxitekturasi va shaharsozligi chuqur 
o‘zgarishlar va tarixiy siyosiy evrilishlar asosida rivojlandi, bu uning 
ijodiy yo‘nalishiga bevosita ta ’sir ko‘rsatdi.
Joylarda xalq arxitektorlari zamonaviy qurilishdan chetda qoldi, 
markazdan taklif etilgan arxitektorlar rahbarligi ostida ijrochi, ishchi 
sifatida ishga jalb etildi.
Mustamlakachiiik siyosati natijasida rivojlanish darajasi bo'yicha 
turlicha bo‘lgan, ikki tuzilmaU — eski va yangi shaharlar vujudga 
keldi. Eski shahar bir qavatli uylari va chalkash ko‘chalardan iborat 
bo‘lsa, yangi shaharda bir-ikki qavatli uylar qurilib, tartibga rioya 
qilingan.
Obodonchilik borasida ularda ma’lum taraqqiyot ko‘zga tashlanib 
turgan: to ‘g‘ri va obod ko‘chalar, yo'lkalar, tosh terilgan yo‘llar, ariqlar
3 - T - 3 1 - 3
33

---

tarmoqlari va hokazolar bu yerda qadimgi davridagiga o ‘xshash vayro- 
nagarchiliklar oqibatida o ‘z qiymatini yo‘qotgan, tartibsiz qurib tashlan- 
gan uylar, chalkash yo‘l va yoMkalar ko‘zga tashlanmaydi.
Yangi turdagi binolar: banklar, kinoteatrlar, temir yo‘l vokzallari, 
kasalxonalar va idora binolarining qurilishi diqqatga sazovor, ularning 
arxitekturasi bir qancha uslubiy — eklektika, gotikadan tortib modern- 
gacha b o ‘lgan yo‘nalishlarda hal etilgan; bu o ‘sha yillari chet el 
arxitektura yo‘nalishiga xos bo‘lib, temir va temir-betondan foydala- 
nishga tatbiq asoslangan. M odern shakli asosan g'isht yo‘nalishida 
keng qo‘llanilgan (Ikkinchi xotin-qizlar gimnaziyasi, hovli-joylar, 
banklar va hokazo).
Yangi tipdagi binolar uchun monumental arxitekturaning mahalliy 
an’anaviy shakllaridan foydalanish uslubini o‘sha davrda qurilgan «Xiva» 
kinoteatri misolida ko‘rish mumkin. Moskva, Petrograd va Rossiyaning 
boshqa shaharlaridan chaqirilgan taniqli arxitektorlarning loyihalash- 
tirishdagi ishtiroki (L. Benua, N. Lidval, V. Geynselman, G. Svarichevs- 
kiy, K. Tiltin, L. Voronin va bshq.) yevropa arxitekturaviy madaniya- 
tining O 'rta Osiyoga, jumladan, 0 ‘zbekistonga kirib kelishiga imkon 
berdi. Shu bilan birga rus arxitektorlari va quruvchilari o ‘z qurilishlarida 
mahalliy qurilish ashyolari ham da ishlanmalari bilan bir qatorda o ‘zbek 
xalq arxitekturasi kompozisiyasining aytim usullaridan ham foydalanib, 
bu bilan mahalliy uslublarni qadimgi shaharlarning yangi qismlari 
arxitekturasiga oUb kirdilar. Ikki — o ‘zbek va rus xalqlarining o ‘zaro 
munosabati bundan keyin 0 ‘zbekiston arxitekturasida rivojlangan ikki 
arxitekturaviy madaniyatning bir-biri bilan o ‘zaro uyg‘unlashib ketishiga 
va boyishiga olib keldi.