Корхоналарда бошкарув фаолияти

Ишчи ва хизматчиларнинг иш вацти
Ишчи ёки хизматчиларнинг конунга асосан белги- 
л а н г а н уз мехнат вазифаларини б а ж а р и ш д а в ри иш 
вакти деб аталади.
И ш
вактининг давомийлигини д а в л а т конуни 
ва 
к а с а б а уюшма л ари биргаликда а ни кл а й ди л а р.
М ХК Т н и н г бандларига асосан: 
нормал ихн куни, 
кис к ар ти р ил га н
иш 
куни, 
ту л и кси з 
иш 
кунлари 
мавжуд.
Н о р м а л ва кискартирилган иш кунларининг д а в о-
мийлиги д а в л а т конунлари билан ан и кл ан са , ту ли к с и з
иш 
куни 
давомийлиги 
ишчи 
ма ъмурият нинг 
у з а р о
келишувига асосан аникланади.
Ишчининг ёши 15 дан 16 гача булг а нда у х а ф т а д а
24 с о а т ишлайди ёки 16 дан 18 гача булса х а ф т а д а
36 со а т ишлайди.
Ишчи ва хизматчи зара рл и ва огир мехнат шароит- 
л а р и да мехнат килса хам х а ф т а д а 36 соат иш в акти 
белгиланади.
Тул и кси з иш куни ишчи ва хизматчини ишга ка бул
килиш вактида келишиб урнатилади. Бундай иш куни 
хомиладор а ё лл ар илтимоси билан ёки аёлнинг 14 ё шда н 
кам ёшда ги боласи булса, бемор оила а ъ з оси г а к а р а ш
зарура ти булса (тиббиёт х у ж ж а т и ас осида) урнатили- 
ши мумкин.
Ме ъ ё р л ан м аг а и иш куни — р а х б а р ходимлар, ма ъ-
мурий-техник, ма ъмурий- хужалик ходимлари учун у р н а ­
тилади. Буига курсатилган ходимларнинг иш соати хисо- 
боти кийинлиги сабабдир.
Корхонага келтирилган з а р а р учун моддий ж а в о б г а р -
лик тулови улчами за р а р бевосита ишчи ёки хизматчи 
айби билан булганлиги а н и к л а н с а , у л а р н и н г бир ойлик 
уртача маошидан ошмаслиги керак.
Мехнатдаг и 
м у в аф ф а ки ят л ар и 
учун 
т а к д и р л а ш
ишчи хи з ма т ч и л а р уз хизмат м а ж б у р и я т л а р ин и н амунали 
б а ж а р г а н и, мехнат унумдорлигини оширгани, ма хсулот 
сифатини яхшилагани, узок ва с од и к килган мехнати,
мехнатда ташаб бу с корл ик курс атг ани учун моддий ва 
ма ъна в ий жи х а т д а н т а к д и р л ан ад ил а р.
Улар 
куйида- 
гича б а ж а р и л и ш и мумкин.
М а ъ н а в и й так ди р ла шл ар :
а) огзаки ёки ёзма миннатдорчилик билдириш;

---

б) мак.тов ёрлиги билаи т а к д и р л а ш ;
в) хурмат тахт а си г а ёзиш;
Моддий т а к д и р л а ш л а р :
а) пул билан мукофотлаш;
б) к и м ма т ба х о совга билан т а к д и р л а ш ;
в) дам олиш масканларига й улл а нма ва сайёхлик 
йулл а нмал арини бепул бериш.
* 
* 
*
Муста кил
Узбекистонимиз 
узининг 
о ё к ка
туриш 
д ав р ид а чукур иктисодий билимлар б ил ан куроллан- 
ган мутахассис ё ш л а р г а катта эхтиёж се з мо к д а. И ш ла б
ч икариш ва ме хна т жа р а ё н ид а с и фат у зг ар ишл ар и юз 
б ераётганлиги муносабати билан корхона, т а ш ки ло т ва 
б ир ла ш ма
каби 
ж а м о ал ар н и 
м а л а ка л и 
б ошка ришни 
билиш муа ммо л ари мухим а ха ми ят к а ш ф этмокда.
Хозирги бозор м у но с а ба т ла р и г а . утиш 
ва кучмас 
мулкни 
хусусийлаштириш 
д ав р ид а
корхоналарнинг 
иктисодий-ижтимоий жа раён л арн и б о ш к а р и ш д а имко- 
нияглари 
усиб бормокда. Бу имкониятларнинг тула 
а м а л г а оширилиши учун р ах ба р ход имла р бу ж а р а -
ёнларнинг конуниятини билиш билан чекланмай, балки 
уларни 
б о ш к а р и шн и
урганишлари,
бундай 
бошка- 
рувнинг н а т и ж а л а р и д а н ма нфа атдор б у л и шл ар и зарур.
К,улингиздаги китоб бошка р ув технологияси муаммо- 
ларини ечишда килинган илк х а р а к а т л а р д а н биридир.
М аз к у р китоб б ошк а ру в муа ммоларини ечишда да- 
стлабки туртки булиб хизмат килса ва у рах ба р ла р
учун оз б у л с ад а фойда келтирса м у а л л и ф л а р уз вазифа- 
л арини кисман б а ж а р г а н деб хисоблайдилар.

---

i 
Ки ри ш
...................................................................................................................... 3
1 
I б о б . Б о ш к а р у в — бу илм ва с а н ъ а т д и р ................................................6
1-§. Б о ш к а р у в фанининг маз муни, тузилиши ва унинг б о ш к а  
махсус ф а н л а р билан б о г л и к л и г и ................................................6
2- §. К орх она ва б и р л а ш м а л ар н и н г б ош каруви н и т аш к и л к и ­
ли ш , уларнин г таркиби х а м д а м ак с а д и
....................................12
1. Б о ш к а р у в аппа рат ининг тузи лиш и 
..........................................12
2. Б о ш к а р у в тузилиши т у р л а р и ............................................................13
3. Б о ш к а р и л а д и г а н ва б о ш к а р у а ч и т у з у м ч а л а р ........................ 19
4. К о р х о н а , б и р лаш м ал ар н и н г таш к и л и й тузуми ва б о ш к а р и ш
а п п а р ат и н и н г в аз и ф а л ар и
 
 
20
5. Ц е х б о ш к а р у в аппарат ини нг таш к и л и й тузилиш и ва в а з и ­
ф а л а р и
.....................................................................................................27
6. И ш л а б чи кариш участкаси ни б о ш к а р и ш .................................... 32
3 -§ . Бош карувнин г асосий к о и д а л а р и ................................................34
4-.§. Б о ш к а р у в усуллари 
........................................................................36
II б о б . Р а х б а р — шахе рухиитининг асо с чи с и ...........................................41
1-§. Р а х б а р мехнат ж а м о а л а р и н и н г таш килотч иси ва т ар б и я - 
ч и с и ...........................................................................................................41
1. Р а х б а р л и к н и н г т у р л а р и ........................................................................46
2. Ё ш иш чиларни ж а м о а г а
к ун и кти ри ш да 
р а х б ар н и н г
мураб - 
б и й л и к в аз и ф а л ар и
 
 
47
2-.§. Р а х б а р мехнатининг ха р ак т ер и ва м а з м у н и ........................ 50
3- §. Ма рк ет ин гнинг б о ш к ар и ш д а г и в а з и ф а л а р и ........................ 56
4- §. М е н е ж е р ва унинг б о ш к а р у в д а г и у р н и .......................................... 59
5-§. И ш л а б чикаришни б о ш к а р и ш д а г и А К Ш д а в л а т и д а орт- 
тирилга н т а ж р и б а л а р ........................................................................61
6-§ . Р а х б а р н и н г бо ш кар ув у с л у б и ......................................................66
1. Р а х б а р н и н г обруси 
..............................................................................69
7-.§. Б о ш к а р у в мехнати т е х н о л о г и я м ................................................70
1. Б о ш к а р у в кар о р л ар и
........................................................................ 71
2. К а р о р л а р н и каб ул к и л и ш .................................................................. 72
3. К а р о р л а р н и н г иж росига р а х б а р л и к к и л и ш .............................. 74
4. К а р о р л а р н и н г баж ар и л и ш и н и н а з о р а т к и л и ш ........................ 76
8- §. М а й д а гурух ва шахе рухи ятини нг асоси. Ш ах сн и н г
ф а о л и я т и д а ва м уно с аб ат л ар и д а шахеий х и с л ат л ар н и н г
намоён б у л и ш и ....................................................................................77
1. Ш а х сн и н г психологик т аъ р и ф и
...................................................... 77
2. Ж а м о а ва уни ш акллан тири ш
...................................................... 83
3. Ж а м о а р ивож лани ш ин инг асо сий б о с к и ч л а р и ........................ 84
4. И ш л а б чи к ар и ш ж ам о аси н и н г т у з у м и .......................................... 88
III б о б . Р а х б а р н и н г шахеий ишини т аш к и л к и л и ш ........................ 88
1-§. Р а х б а р н и н г мехнатини илмий т а ш к и л кил иш ва унинг 
а сосий й у н а л и ш л а р и ........................................................................ 88
2-§. Р а х б а р н и н г шахеий ишини р е ж а л а ш т и р и ш ........................ 91
3-.§. Р а х б а р н и н г иш жойини т аш к и л к и л и ш .................................... 94
1. Х и з м а т хон алар и нинг м а к с а д га м у в о ф и к туз ил иш и ва 
ж о й л а ш т и р и л и ш и ....................................................................................94
2. Р а х б а р н и н г хи змат хонаси м еб еллари ва у л а р г а к у й и л а д и ­
ган т а л а б л а р
......................................................................................... 97

---

4- §. Б о ш к а р у в ф а о л и я т и д а ахборотлар билан и ш л а ш
. . .
97
1. А хб оротлар тизими т у р ла р и
........................................................... 99
2. Бир ламчи а х б о р о тл а р ва уларни ж а м л а ш у с улла ри 
. 
. 
. 100
3. Ахборотлар га иш лов бериш ва уларни б о ш к а р у в каро-
рини кабул килиш учун т а й ё р л а ш ................................................101
5- §. И ш л а б чикар иш ни а вт ом ат лаш га н т изи м ла р ё р д а м и д а
б о ш к а р и ш ...............................................................................................103
Авт ома тик б о ш к а р и ш тизимларини нг асосий т у р л а р и . И ш л а б
чикар иш ни
а вт ом ат и к 
тизим лар 
ёрдамида 
б о ш к а р и ш н и н г
тузилиши. 
Автоматик б о ш к ар и ш тизимларин инг тав сияно-
маси ва уларн и с и н ф л а р га булиш 
. . .
.................................... 103
1. АСУП ни ташкил ий т аъ м и н ла ш . Таш кил ь 
мин лашн инг 
асосий йу н ал иш лар и. 
.......................................................................I I I
6 -§. Р а х б а р н и н г уз ус ти да и ш л а ш и ......................................................I I I
7 -§. Бош карув н и н г хи з ма т этикаси ва мад ан ия ти
. . . . Ц З
IV б о б
1-§. Мехнат ж а м о а л а р и н и б о ш к а р и ш ................................................115
2 - § Янгича х у ж а л и к юритиш ж ара ён и да р а х б а р н и н г та- 
шаббускорлиги 
...................................................................................118
3-§ . Р а х б а р н и н г ход и м ла р билан и ш л а ш и .................................... 120
4 -§. И ш л а б ч и кариш нин г техник т ар а к ки ёт и д а р а х б а р
р о л и .......................................................................................................... 124
5 -§. И ш л а б ч и к а р и ш д а мехн ат мухофазасини т а ъ м и н л а ш д а  
р а х б ар р о л и .........................................................................................126
6 -§. Р а х б а р н и н г мех нат конунлари тугрисидаги би ли м лари. 
. 128 
Ишчи хизма тчила рнин г иш вакти 
..................................................... 133