Корхоналарда бошкарув фаолияти

Режалаштириш.
Бу б о шк а ру в объектини р и вожла нт и-
риш учун унинг максадини а н и к л а ш ва унга э р и ш и ш учун 
з а р у р воситаларни х а м да р е ж ал и иш х а р а к а т л а р и н и
тузишдир. У уз ичига б о ш к а р у в об ъек тла рин и нг кела- 
ж а к д а ривожланишини б а ш о р а т ки л иш ва уни з а м о на ви й -
л а ш т и р и ш ишларини олади.
Уюштириш.
Бу и шл а б ч ик ари ш объекти ва б о ш к а р у в
тизимини танлаш, уларни т узиш ва тизимнинг тузилиши 
бир ли к л ар и орасидаги нисбатини ва у л ар ни нг у з а р о
муноса ба тла рини а н и к л аш д а н иборат.
Тартибга солиш.
Бу б о ш к а р у в объекти и ш л а ш ж а р а ё -
нида ре ж а топ ши р ик ла ри да н четга чик иш холларини 
б а р т а р а ф этиш учун тизимнинг х а р хил б уг ин л ар и
орас идаг и зарур нисбатни у ш л а б т у ри шг а к а р ат и лг а н.

---

Н а з о р а т — б ахоловчи ишлаб чик ариш жа р а ё н и ни н г
боришини к у за ти ш ва унинг р и вожла ни ши н и нг и шл аб
чикилган р е ж а г а мувофиклигини т ек ши ришда н иборат- 
дир.
Х,исоб-китоб к,илиш,
яъни р е ж а курс аткичла рининг
б а ж а р и л а ш и н и
текшириш.
Хисоб 
якуний 
ахборотни 
туплашг а ва уни тахлил килишга ёрдам беради. Шунингдек, 
у ахборот м а н б а и д а н фойдаланиб, тизимнинг к е л а ж а к д а -
ги х а р а к а т дастурини и шлаб чикишга имкон я р а та д и. Бу 
в а з и ф а л а р н и н г мохияти ва у л а р д а н тугри ф о й д а л а н и ш
мехнат ж а м о а л а р и г а му ва ффа ки ят л и р а х б а р л и к килиш- 
нинг гаровидир.
Ха р к а н д а й б о шк а р у в тизими корхона, цех, булим бир- 
бири б ил ан узвий бог ла нг а н объект ва субъектдан ташкил 
топган була ди. Р а х б а р — якка бошчи сифатида субъектни 
бевосита б о ш к а р и ш д а уз кул остидагилар фао ли ят и учун 
юкори р а х б а р л а р олдида ж а в о б г а р шахсдир.
Р а х б а р н и н г тутган урни ва роли корхонанинг б о ш к а р у в
тизимидаг и в ази фас ин и нг турига боглик була ди. Бу 
белгига кура р а х б а р л и к мунтазам ва функционал т ур л ар га
булинади.
Биринчисига 
усталар, катта усталар, участка бош- 
л ик ла р и, цех б о шл ик ла р и, ишлаб чикариш р а х б а р л а р и ,
корхона директорлари, бирлашмаларнинг бош директорлари 
киради;
иккинчисига — функционал тузилишларнинг б у л и м л а ­
ри ва хи зма т ла р и киради. Ма с ал ан , и ктисодий-режа- 
л а ш т и р и ш булими, мехнатни, иш хакини т аш к и л килиш 
булими, бош механика, энергетика булими ва б о ш к а бу- 
л и м л а р ш у л а р жумла си да нд и р.
М у н т аз а м и шл ай д и г ан р ах б ар л ар ваз и фа с иг а корхона 
ёки унинг б у ли нма л ар и олдига куйилган топ ши рик ла рн и
м у в а ф ф а к и я т л и б а ж а р и ш учун унинг ихтиёридаги б арч а 
р ес у рсл ар м а ж м у а с и г а хар томонлама мув о фи кл ашт и-
рилган холда т а ъ с и р этиш киради. Шунинг учун мунтазам 
р ах ба р л и к н ин г к а р о р л а р и дастурий хусусиятга эга булиб, 
фун к ц ио н ал р а х б а р л и к д а н фа р к и шуки, у ла р кабул 
к и л а д и г а н к а р о р л а р ф а к а т мунтазам р ахб арл и к розилиги- 
га а с о са н кучга киради.
Р а х б а р н и н г и ш л а б ч и к ар и шд а эга лла г ан жойи ва роли 
б о ш к а р у в д а р а ж а с и г а боглик. Р ах б арл ик ни н г х ар а ктери
б о ш к а р у в н и н г турли д а р а ж а л а р и д а хар хилдир.
Ш у н д а й килиб, корхона, б ир л аш ма микёсида б о ш к а ­
рув олий д а р а ж а л и б о шк а р у в булиб, корхона, б и р л а ш м а

---

р е ж а л а р и н и ва ишларини уюштириш буйича рах ба р ли кн и 
а м а л г а оширади.
И ш л а б чикариш булимлари ва цехларини б о ш к а р и ш
у р т а ч а д а р а ж а д а г и б о шк а ри ш г а киради. Бу н да корхона 
директори томонидан цехга белгиланган р е ж а л а рн и, топши- 
р и кл ар н и б а ж а р и ш буйича тезкор р а х б а р л ик т а ъ м и нл а н а -
ди..
Па ст ки д а р а ж а д а г и
б о ш ка р у в г а
и шл аб
ч ик а р иш
у ч а с т к ал а ри ни б ошка риш киради. Бунда и ш л а б ч ик ар и ш 
ж а р а ё н л ар и ни б а ж а р и ш буйича бевосита и шч ил ар г а 
р а х б а р л и к килинади. Де ма к, б ар ч а д а р а ж а л а р д а ма ъл ум 
в а з и ф а л а р хал килинади. Корхона фа о ли я т и г а т а а л л у к л и
истикбол карорла р, мухим м а с а л а л а р , му а мм о ла р олий 
д а р а ж а д а г и рахбарликда курилади. И ш л а б ч и к ар и шг а 
т а а л л у к л и
муайян 
муаммол ар 
эса 
пастки 
ва 
урта 
д а р а ж а л а р д а хал килинади.
Р а х б а р мехнатининг мазмуни ва хара ктер и унинг 
и шл аб ч ик ари шд а тутган урни ва роли билан бел г ил а на ди.
Л ек ин у корхона, цех, участканинг б о ш к а р у в тузилиши 
билан узвий боглик булади. Б ун да й хол функц ио н ал
б о шк а р у в
аппарати 
м а в ж у д
булган 
ко рхонал арнинг
директорлари ва уларнинг муовинлари, и шл аб ч и к а р и ш ва 
цех р а х б а р л а р и г а хосдир.
Б ошл а нг ич
ишлаб 
ч ик ар иш 
ж а м о а л а р и
р ах б ар и
мехнатининг 
мазмуни 
унинг 
тутган 
урни 
ва 
роли, 
шунингдек рахбарнинг в ази фас и, хукуки, бурчи, масъ- 
улияти билан анивданади.
Бошл а нг ич жа мо ан и б о ш к а р и ш ж а р а ё н и д а р а х б а р л а р
уз л а в о з и м л а р и г а мос конун-коида, низом, й урик но м а ва 
б о шк а х у ж ж а т л а р д а н ф о й да л а н а д и л а р . М а ш и н а с о з л и к
кор хон ал ари д а бошлангич ж а м о а л а р н и н г у ч астк а 
ва 
булимларини уста ва катта уста б о ш к а р а д и . К о ид а г а
асосан буларнинг иши, в аз ифа с и аник, б ир- бирида н 
че г ар а л а нг ан булиши шарт. Л ек ин б аъ з и бир п а й т л а р д а
и шл аб ч ик а р и шд а уста ва ка тта устанинг в а з и ф а л а р и
ан и к чегарала нмаг анлиги са ба бл и ма ъл ум ч а л к а ш л и к л а р -
нинг келиб чикишига сабаб булади. М а с а л а н , к а тта уста,
кичик устанинг ишига а р а л а ш и б , бевосита и ш ч и л а р г а 
б уйрук бериши, бундан и шчилар т а а ж ж у б л а н и б кимнинг 
топширигини б ажа ришни б ил ма сд ан , н а т и ж а д а б ери лг а н
т о п ши рик ла р уз вактида б а ж а р и л м а с л и г и мумкин. Бу эса 
и шлаб чикиришга салбий т а ъ си р курсатади.
Устанинг вазифаси уз 
кули 
остидаги 
и ш ч ил а р г а
бевосита топширик бериш ва уни в ак т и д а б а ж а р и л и ш и н и

---

т а л а б ки л ишда н иборат. Катта устанинг в аз и ф а с и эса 
уз булимидаги уста л арни бошка риш ва . уларнинг ишини 
мув о фи кл ашт ир ишд ир . Шунинг учун хар бир рах,бар 
узининг вазифасини т улик, чегарадан ч ик ма с д а н , халол ва 
в иж до н а н б а ж а р и ш и шарт. Шундагина и ш л а б ч ик а р и шд а 
р а х б а р л а р к у з л а г а н м а кс а дл ар иг а э ришиши мумкин.
Б а ъ з и бир ж а м о а ра хб а р л а р и ф а к а т бугунги ишлаб 
ч ик а р и ш курсаткичларини яхшилаш устида бош котира- 
д ил ар , лекин и шл аб чикаришнинг к е л а ж а к н а т и жа л а р и
уларни кизиктирмайди. Р а х б а р л а р шуни яхши билиши за- 
рурки, а г а р и ш л а б чикаришнинг к е л а ж а к муа ммолариг а 
уз в а кт и д а а х а м и я т берилмаса, унда хозирги вактда 
це х л а р д а , у ч а с т к а л а р д а яхши иктисодий курс аткичла рга 
э р и ш и ш мумкин булмайди. Шунинг учун и шл аб ч ик а­
ри шд а уста, цех бошлиги ва бошка р а х б а р л а р истикболда- 
ги муаммоларни, илгор мехнат усулларини кидириб гопиши, 
ихтирочилик ишларини ишлаб чикиши ва уларни жорий 
килиши, ишчилар малакасини, билим савиясини кутаришни 
яхши билиши ва уни а м а л г а ошириши керак. Шунингдек, 
р а х б а р ходимлар узларининг хусусий ма ла кас ин и ошириб 
туриши, бозор муносабатларини яхши тушуниши, иктисо­
дий билим д а р а ж а с и н и кутариши зарур. Ф а к а т шундагина 
и шл а б ч ик ари ш жа м о а л а р и н и са мара ли б о ш к а р иш ишла- 
ри яхши йулга куй и лга н деб ишонч хосил килиш мумкин 
булади.
3- §. М А Р К Е Т И Н Г Н И Н Г Б О Ш К А Р И Ш Д А Г И В А З И Ф А Л А Р И
Х,озирги 
д а в р д а
мулкчилик 
шаклининг,
хужалик 
механизмининг ва хусусийлаштиришнинг узгарганлиги 
т у г ри си да кун г апирилмокда. Аммо б ар ча иктисодий 
у з г а р и ш л а р и нсонлар онги оркали х а к и к а т г а айланади. 
Б о ш к а ч а килиб а й тг ан д а, бозор иктисоди учун янги 
хизматчи ходимлар, биринчи навбатда, маркетиологлар, 
м е не же р л ар , д и л ер ла р, брокерлар, 
ма к л е р л ар керак. 
Ула рси з бозор иктисодиёти яшай олмайди.
Б о ш к а р и ш т а р к и б и д а маркетинг м а рказ и й уринни 
э г а л л а ш и за р ур , чунки унга тулаконли бозор хужалигини 
т а ш к и л кил иш д а , истеъмолчи топишда етакчи вазифа 
берилади.
Марк ети нг ни нг в аз и фал ари н и ург ан и шд а н олдин бозор 
и ктисодиг а т а ъ с и р курсатувчи механизм тугрисида тула 
гу шунча га эга б у л и ш зарур.

---

12- чизма
Ку за т у вл ар шуни курсатадики, х а л к х уж а ли ги сох а ла -
рида ишлар марказий бошка рувс из ва р е ж а л а ш т и р и ш с и з
олиб борилган д а в л а т л а р д а т о в ар л ар с а в д о д укон ла риг а 
ва омборларга бир меъёрда келиб турад и ва х ари д орла р 
■
уларни хар и д килиб турадилар. З а р у р фа б ри ка
ва 
з ав о д л а р курилади, ме х на тк а ш л а р ва и шб ил ар м он л ар
узига тегишли даромадни илади.
Бозор, то ва р л ар ва хизмат ку рс ати ш мувозанати т а л а б
ва имконият конуни таъсири эва зиг а руёбга чикади. Бунга 
эса 
яхши 
йулга 
куйилган 
д а в л а т
назорати 
хамда 
маркетинг оркали эр/ишилади.
Д е я р л и
аср д авомида дунё а м ал иё т и т а л а б ва
имкон^ятнинг с а ма р а ли йулларини, т овар-пул муноса- 
б зтларининг д а в л а т микиёсида (соликлар, хаё т д а р а ж а с и ,
фо и з л ар ва х а к аз о ла р ) хамда корхона, б и р л а ш м а , агроса- 
ноат комплекси д а р а ж а с и д а х у ж а л и к юритиш — р а к о б а т
шароитидаги маркетинг б ошка рувини и шл аб чикди ва 
бизга такдим этди. Бу ку рз ш истеъмолчи ва унинг 
» 
т ала бларини тула кондириш ма к с а ди д а а м а л г а ошири- 
лади.
Маркетинг дастурини и шлаб чикиш б ил ан корхона- 
нинг маркетинг хизмати булими шуг ул л а н а д и . Унинг 
таркиби 12- чизмада берилган.
Маркетинг фаолияти б о шк а ру в и да хар и д ор г а тов ар ва 
хизматларни мослаштириш коидаси а м а л килади.
Фирманинг маркетинг дастурини б а р ч а х и з м а т ч и л а р г а 
таништириш маркетинг хизматининг мухим в а з и ф ас и
хисобланади. 
Хизматчилар,
аг ар
у л а р
нима 
килиш 
кераклигини ва ишнинг ка нд ай с а р ф - х а р а ж а т л а р э ва з иг а

---

б аж а р и л и ш и н и билган такдирдаг ина энг юкори унумдор- 
лик ва яхши с и фа т билан мехнат киладилар.
Марк етинг — директор уз хизматчилари ачдида к а тта 
хук у к 
ва 
ж а в о б г а р л и к к а
эга. 
У 
ф а к а т
маркетинг 
хизматини б о шк а ри б ги на колмасдан, балки фи р ма , к о м п а ­
ния ва а г р о с а н о а т бирлашмаси — АСБнинг б арч а и к т и с о­
дий, молиявий, и шл аб чикариш, ижтимоий илмий изл ан иш 
фаолиятини доимий равишда назорат килиб туради.
Д е м а к, б о ш к а р у в карорларининг мол сотилишида а м а л г а
оширилиши бу маркетингнинг мухим к ои д а л а ри да н бири 
хисобланади.
Бозорнинг 
товарга 
булган 
муноса ба ги 
и шлаб ч и к а р и ш хажмини, турини ва таркибини олдиндан 
а н и к л аб беради.
М ар к ет и нг — директор ва унинг идораси куйидаги 
в а з и ф а л а р н и б а ж а р а д и :
а) м а к с а д л и бозор та н ла ш тав си ян ома л ари ни фи рма
и мкон и я т л а ри г а б ог ла б и шлаб чикади;
б) бозор т а л а б л ар и ни урганади ва ташки ша роитг а 
б ог ла б сотил ад ига н махсулот хажмини аниклайди;
в) ф и рм а ма хсулотларини сотиб олувчи х а р и д о р л а р
та л а би н и билиш ма кса ди д а, янги ма хсулотларнинг техник 
тавсифини ва тула товар руйхатини урганиб чикади;
г) ма хс у ло тя и кг хаёт даврини, у ёки бу боскичга 
киришини уз в ак т ид а аниклайди;
д) ма ркетинг и з ланишла рининг ахборот билан т аъ -
минланишини и шл аб чикади ва такоми лл а шт и рад и;
е) ф и р ма н ин г юкори рахбарлар.'? к а ро рл а р и д а н ва 
б о шк а хизматч и ла рни н г шахсий к а р о р л з р и д а н келиб 
чикиб, ма ркетинг фаолиятини утка зади ва тукрй йулга 
солади;
и) фирман и нг илмий изланиш ташкилот ла риг а янги т е х ­
нология ва ж и х о з л а р тугрисида т а в си ян ом а ла р беради;
з) 
сотувнинг талабини ва 
рагбатл ан ти ри ли ши н ин г
ф а о л и я т д астурини иш'лаб чикади;
к) ф и р м а н ин г барча фаолияГИМИ назор ат килади,
ке ракли 
х о л л а р д а 
маълум 
фа о ли ят л ар га
з а
и ш л а б
ч и к а р и ш ж а р а ё н и г а чек куяди;
л ) нарх сиёсатининг асосий йуналишини и шл а б ч и к а ­
ди.
Фи р ма ёки к и шл о к х у жа л и к агр ас а н о а т б и р ла ш м а с и
йирик б улс а, уларнинг р а х б ар ла р и б ошк а ру в м а л а ка с иг а
к у пр ок д и к ка т - э ът и б о р бериши керак. Шу билан бирга 
ко рхонанинг катта-кичиклигига к а р а ма с д а н битта р а х б а р
кул остида коида буйича ишловчиларнинг сони 8— 10 ки-

---

ши д ан ортик булмаслиги керак. К,ул остидаг иларнинг 
бундай нисбати р ах б а рл а рн и н г а лохи да н а з о р а т кили- 
шини таъминлайди.
А г ро с а но а т комплексида маркетингнинг хусусиятлари.
Бу н да й б о ш к а р у в таркибини бунёд ки л ишда н м а к с а д
ма х сул о т и шл а б чикарувчиларни хам, уни истеъмол 
кил у в чил арни хам кониктиришдан иборат. Бу с о х а д а дунё 
а м а л и ё т ид а катта т а ж р и б а туп л ан га н. Чунончи, АК,Ш ва 
К а н а д а д а жорий конуниятлар асосида д а в л а т коопера- 
т и в л а р д а н махсулот сотиб олади, у ла р билан битим 
т узади. Бу битимда и шлаб ч и к а р и шг а т а а л л у к л и б ар ча
ма сал а, соти б
олиш 
ша р тла ри,
махсулот 
с и фат и
ва 
микдори, кута ра нарх микдори ва юкори сифатли ма хсул от 
учун 
ту ла н а д иг а н 
кушимча 
х а к л а р
х ак ид а 
э сл ати б
утилади. Шу билан бир в ак т д а а г а р хар и кк а ла томон 
битимни б а ж а р м а с а , ж а р им а т у л а ш хам б елг иланади.
Й и ри к маркетинг фи р м а л а р и д а хизматч и ла рни н г м а ъ ­
лум кисмини мутахассис м е н е ж ер л ар т а шки л килади,
бо шка кисмини эса бошка м у т ахасс ис ла р ( хук укшунос- 
лар, молия ходимлари, мухос иблар ва б о ш к а ) х ам да
х у ж ж а т л а р билан ишловчи, хисобот тайёрловчи, ЭХ,Мда 
ишлов^и ёрдамчи ишчилар т а ш к и л килади.
Р а к о б а т шароитида ме н е ж е р л а р ёки мута х асс ис — 
маркетологларнинг берадиган м а сл а х а т л а р и , ж у м л а д а н ,
бозор т ал аб и , махсулот ха ра ка т и, махсулотнинг сотилиши,
нарх-наво, масофа, ер-сув х ак и д а берилган м а с л а х а т л а р
к и шл ок х у ж а л и к фирмала ри учун ж у д а за р у р х и с о б л а ­
нади.
М а с л а х а т л а р бир ма рот а б а л и ёки у зок д ав рл и б у лиши 
мумкин. 
М а с л а х а т берувчининг д ар о ма ди
у 
х и зм а т
курсатган фирмал а рни н г сонига, ул ар н и нг катта-кичикли- 
гига, и шл аб ч икарув х а р а ж а т л а р и г а ва м а с л а х а т бериш 
в актиг а бевосита боглик. Бунда й бой т а ж р и б а хеч к а н д а й
иккиланишсиз урганилиши ва бизнинг д а в л а т х у ж а л и к
амал иё тиг а жорий килиниши керак.
4- §. М Е Н Е Ж Е Р В А У Н И Н Г Б О Ш К А Р У В Д А Г И У Р Н И
Б о шк а р и шн и т ак оми лл а шти ришни н г мухим м а с а л а л а -
ридан бири менежмедга оид в а з и ф а л а р н и н г б а ж а р и л и ш и ­
ни т аъ м и нл а й
оладиган уз ишининг устаси 
б у лг ан
ме не жерларни тайёрлашдир. АК.Ш ва б о шк а р и в о ж л а н г а н
м а м л а к а т л а р социологлари, р у хи ят шу н ос л ар и , «инсоний 
м ун о са ба т ла р» 
ва 
«инсон 
хулк- а твори»ни 
ург анув чи

---

мут а хасс ис ла р б ар ч а турдаги б ошка рувнинг ташкилий 
к о и да л ар и билан б о г л и к булган, уларга т а ъ с и р курса- 
тувчи, рагбатлантирув чи куплаб м а с л а х а т л а р ва тавсия- 
л а р и шл а б чикганлар.
Америка бизнес ма кт а б л а ри да укув ф и р м а иктисоди 
доимий узгариб т урадиг ан вазиятда бизнес, статистика, 
статистик тахлил, жа р а ё нл а р н и тахлил ки л иш, мухосиб 
хисоби, фирма ва т аш ки лот ла р да ходимларнинг хулк- 
атвори, фирмани б о шк а р и ш асослари, и шбилармонлик 
сиёсатини и шл а б чикиш, банк ва молиявий фаолият, 
б о з о р- са вд о фаолиятини бошка риш ва х ок а з о ма в з ул ар да
д а р с л а р олиб борилади. Укиш д ав р ид а ме не жерларг а 
керакли булган хусусиятларни сингдиришга 
х а ра кат 
к и л а д ил а р. Бу хусусиятлар менежерларни уз касбининг 
уста си г а а й л а н и шл а р и г а ёрдам беради.
Америка 
олими 
Драке рни н г
курс атишича ,
мене- 
ж е р
корхоналарнинг 
куйидаги 
в аз и фа л а р и н и
б а ж а ­
ради:
1. Бор и мк о н и я т л а рд а н фойдаланиб « хак ик ий бир 
бутун» — и шлаб ч ик а р иш бирлигини я ра ти ш и керак. 
У ташки ло т да ги б ар ч а буш жойларни б а р т а р а ф килиши, 
корхона, унинг юкори д а р а ж а д а ри вожла ни ши н и таъ- 
минлаши ва унинг з а и ф томонларини а н и к л а ши , б а р т ар аф
килиши зарур.
2. М е н еж е р л ар ха р бир карор ва фа о л ия т д а хозирги 
д а в р талабини хисобга олган холда корхона келажагини 
к у з д а тутиши ва б о шк а р и ш г а тегишли б у лм а г а н ишларни 
Хам б а ж а р и ш и керак.
3. Ме н е же р раг батлантирувчи механизм ва алокани 
я ра та д и. Ундан т а ш к а р и , унинг ихтиёрида булган муко- 
ф от л аш , юкори л а в о з и м л а р г а кутариш каби усуллардан 
фой да л ан иб , ха р хил и шл ар га жа во б бе ра д и г ан шахслар- 
д а н иборат ж а м о а н и яратади.
4. Менежер т а ш к и л о т фаолиятини т а хл и л килади, 
унинг меъёрларини белгилайди, корхонада ишлайдиган 
х а р бир ходимнинг ишига б ахо беради.
3. 
Менежер ходимларнинг уз в аз и фа л ар ин и сифатли 
б а ж а р и л и ш и г а к а р а б уларнинг л ав оз и мл а ри усишига ёки 
п а с а йи ши г а т а ъ си р курсатади.
М ен еж е р ме хна тк а шл а рни ишни б а ж а р и ш г а д а ъ в а т
к и л а д и ва йуналтиради. Унинг бирдан-бир куроли ёзма ёки 
огзаки айтилган суз ёки р а к а м л а р тилидир. Менежернинг 
иши техника, х ис об ла ш ишларини ёки махсулотларини 
ссггиш билан бог ликми, йукми, ундан ка тъи н а з а р ишнинг

---

с а м а р а с и унинг эшитиш, укиш, с у з л а ш ёки ёзиш кобилия- 
тига боглик-
И ш л а б ч икариш ривожланиб б о рг ан сари менежер 
корхонанинг иш кобилиятини таъ ми нл ов чи мух,им шахсга 
а й л а на ди , у катта фойда олишни к у з л а г а н хусусий мулк 
эгаси б улмаса да , бугунги кунда иктисоднинг ишлашини 
таъминлайди.
Я на
шуниси 
д и к ка т г а лойикки,
Америка 
бизнес 
м а к т а б л а р и хорижий м а мл а к а т л а р д а ф а о л и я т курсата 
туриб, Америка корпорацияларининг чет элдаги фил иа лл а -
рига ходимлар масаласини х,ал к и ли ш д а , уни керакли 
м а л а к а г а эга булган р а х б а р л а р б ил ан т аъ м и н л а ш д а 
я к и н д а н ёрдам берадилар.
5- §. И Ш Л А Б Ч И Ц А Р И Ш Н И Б О Ш К А Р И Ш Д А Г И А К Ш Д А В Л А Т И Д А
О Р Т Т И Р И Л ГА Н Т А Ж Р И Б А Л А Р
Б о шк ар ишн и так оми лл а шти ришни н г мухим м а са л ал а-
ридан бири менежментга оид в а з и фа л а р н и н г б а ж а р и л и ш и ­
ни 
гаъминлай оладиган, уз ишининг устаси булган 
менежерларни тайёрлашдир.
М ен еж е р — уз кул остидаги х одимла рнинг а н и к мехнат 
фаолиятини ташкил килувчи ва шу б ил а н бирга маълум 
х а ж м д аг и б о шк а ру в в азифасини б а ж а р у в ч и шахсдир. 
«Менежмент» д ег анда маълум корхона ёки фи рма бо шка -
рувига ёки уларг а р а хб арл и к килиш т у шунилади.
М е н еж е р са ма р а ли р еж а л ар н и и ш л а б чикиб, б ошк а ру в
б оскичла ридаги барча иш тартибини туз и б чикади ва 
н аз о ра т килиб боради. Менежерл ик нинг асосий максади,
и зланиш, доимий укиб урганиш ва ишни м а в ж у д б а рч а
и шл аб чикариш ку в ва т л ар ид ан т у л а с а м а р а олишни 
т аъ ми нл ай д иг ан килиб ташкил э тишда н иборат. Ме н е же р
хар доим од амл ар билан мулокотда булиб, уларнинг 
ишини ташкил килади. Бинобарин, ме не же р психологик, 
ижтимоий ва бошка зарур б ил и мл арг а эга бу ли ши керак. 
Унинг билим доираси ка нч ал и к кенг б ул с а, унинг ходимлар 
билан буладиган муносабати шунчалик яхши булади.
Х а р бир корхонанинг юкори с а м ар а до р л и г и унинг 
булим 
ва 
цехларининг 
х амкор л ик да 
и ш л а ш и г а ,
хо­
д имла рни тугри т а н ла ш ва жо й -ж о й и га к у й ишг а бевосита 
боглик. Бунга эришиш учун эса 
м е не же р
шу соха 
назариясини пухта э г а лл а ши зарур. Шу уринда ри- 
в о ж л а н г а н м а м л а к а т ла р да орттирилган т а ж р и б а л а р б и­
л ан танишайлик. Чунончи, 1961 йилда АК.Ш д а асос

---

солинган Мас сач усет с технологик институтида бу м а са л а 
кандай ечила ётг ани билан кизикайлик. Унинг т ар к иб ид а
олтита « м а кт а б » (бизлардаги факультетга у х ш а ш ) мав- 
жуд:
1) М ух ан ди с ли к («машинасозлик», «электротехника»,
«кимё» технологияси, «электроника» ва х о к а з о л а р ) ;
2) Умумий («математика», «назарий физика», «кимё», 
«биология», «астрономия» ва х ока з о) ;
3) Б о ш к а р у в , мусаввирлик ва 
ша х а р л ар н и р е ж а ­
лашти ри ш,
г уманитар 
ва 
ж а ми я т шун о с л и к 
фа н л а р и
(тарих, иктисод, адабиёт, мусикашунослик ва б о ш к а л а р ) :
тиббиёт ( асосан, психиатрия). Куриб турибмизки, бу 
институт эмас, балки дорилфунунга якинрокдир.
Б о ш к а р у в
«мактаби» 
(факультети) 
т а л а б а л а р и
куйидаги ф а н л а р н и укиб ург анадилар:
1) микроиктисод асослари;
2) ма кр ои кт и со д асослари;
3) б о ш к а р у в психологияси;
4) молия-хисоб назариясига кириш;
5) м у н та з а м алгебра;
6) б о ш к а р у в билимига кириш;
7) э хт и м о л л а р тизимини т ахлил килиш;
8) ста тис тик а назарияси.
Lily б ил ан бир ка торда т а л а б а ма жб урий рав ишд а 
куйидаги б е шт а ф ан да н иккитасини узи т а н л а б укиб 
урганиши шарт:
1) т ехнологик янгиликларг а кириш;
2) молия б ошка ру в и ;
3) х о ди м ла р б ошка руви;
4) ж а р а ё н л а р б ошкаруви;
5) ма ркетинг бошкаруви.
Шу нд а й килиб, мазкур институт т ал аб а си б а к а л а в р
дипломига эга булиши учун 4 йил укиб, а н а шу муд- 
д а т м об ай н ид а хаммаси булиб 27 фанни, яъ ни 13 та 
умумилмий, 14 та бевосита б ошк а ру в билан б о г ли к махсус 
ф ан ла р ни у к и б урганиши керак.
Ю к о р и д а курс ати лг а н укитиш жа р аён и 1 3 - ч и з м а д а
т а с в и р л ан г ан . Олий билимгохга кирган т а ла ба д ар р о в узи 
учун ихтисослик танлама йди. Бу биринчи у ку в йилининг 
охирида б а ж а р и л а д и . Чунки бир йил укиш д а в р и д а т а л а б а
у зидаги к и зи ки шн и ях ши л аб текшириб, м а с л а х а т л а ш и б
а н и к бир с ох а буйича укишга к а ро р килади.
А га р т а л а б а у кишнинг биринчи боскичи д а в р ид а
у ки шн и нг иккинчи боскичига, яъни магистрликка к изикиш

---

/V?/