Корхоналарда бошкарув фаолияти

5. Реж а асосида халк, ху ж а л и ги н и ривож лант ириш
к^оидаси.
Бу р еж а л а ш т и р и ш в а з и ф а с и н и нг мухимлигини ва

---

уни 
б о шк а риш ни н г
марказий 
бугинига 
айланишини 
белгилайди.
Ха р кандай р е ж а — бу узаро а л о к а д о р ка р ор ла р 
м а ж м у а с и булиб, у л а р р еж а л ашт и ри ла д иг ан объектнинг 
к е л а ж а к холатини ак с эттиради, т а р а к к и ё т н и н г м а к с а д ва 
в азифас ини 
ан и к л ай ди ,
максадга 
э ришиш 
йули 
ва 
воситаларини белгилайди, режа ма са л ал ар и н и хал килиш 
учун зар ур булг а н воситаларни, х у ж а л и к бугинлари 
орасидаги т а р а к к и ё т нисбатларини а н икл ай ди , режа 
т оп ши рик ла ри ни н г бажа рил и ши ни ташкил ва назорат 
килади. Агар бу коида бузилса, баъзи бир махсулотлар 
керагидан ортикча, т ала бни хисобга олмай и ш л а б чикила- 
ди. 
Бу эса уларни ишлаб чикиш учун с а рфл ан г ан
х а р а ж а т л а р н и н г
кадрс изла нишига — исрофгарчиликка 
олиб келади ва нихоят пировард н ат иж а д а и ш л а б чикариш 
ва истеъмолда, ма хсулотга булган т а л а б ва таклифда 
номутаносиблик келиб чикади.
6. 
Б о ш ^ а р у в н и н г
я к к а уо ки м ли к
щоидаси.
Бунда 
корхона ва т а ш к и л о т л а р бошкаруви д а в л а т томонидан 
та й ин л ан г ан ишончли шахе оркали б а ж а р и л а д и . Бу 
ша хсг а корхонанинг мол-мулки, пул воситалари, ж а м о а ­
нинг ма нфа ат и учун ишчи мехнат ходимлари ишониб 
топширила ди. Якка хокимлик ишлаб чикаришни бошкари- 
л иш ид а жиддий т а р т иб ва мехнат интизомини таъминлай- 
ди. Якка хоким уз ишида хамма в акт купчилик билан 
б а м а с л а х а т иш тутиши, уларга таяниши керак. Бу эса, 
уз н ав ба тид а, уни б о шк а р у в фаолияти д ав р ид а нотугри ва 
н о ж у я к а р о р ла р ка бу л килишдан са клайди. А м м о я к к а хо­
ким д а в л а т олдида корхонанинг барча ишлари учун жа воб
берувчи ягона ша хе хисобланади. 
.
4- §. Б О Ш К А Р У В У С УЛ Л АРИ
Б о ш к а р у в усул л ари ишчи ж а м о а л а р и олдига куйилган 
в а з и ф а л а р н и н г уз в ак т и да юкори сифатли килиб б а ж а р и ­
л ишин и т а ъ м и н л а ш учун уларга нисбатан куриладиган 
з а р у р ч ор а - та дб ир ла рн и ва таъсирчан усулларнинг кулла- 
нишини билдиради.
И ш л а б ч ик а ри шн и б о шк а ри ш д а к ул л а н и ла ди г ан б а р ­
ча ус у лл ар у з а р о узвий боглик булиб, у л а р бир-бирини 
т ул д ира ди . Б о ш к а р у в усуллари узининг тав сифиг а кура: 
а ) иктисодий; 
б) ташкилий-маъмурий;
в) ижтимоий- 
рухий булиши мумкин.

---

а )
Иктисодий 
у с у л л а р .
Б о ш к а р и ш н и н г
бу 
усули 
х о ди м л а р ва мехнат жа мо ал ар ин ин г моддий м а н ф а а т л ар и -
га ас осл анган булиб, д а в л а т ж а м о а т ва х а р бир ходим- 
нинг м а нфа атл ар и н и бир-бири билан узв ий богланишиг а 
имкон яратади.
И ш л а б чикаришнинг иктисодий у с у л л а р и г а таннарх,
нарх, фойда, рентабеллик, х у ж а л и к хисоби, 
моддий 
р а г б ат л ан ти ри ш фонди киради. Ик ти с од и й б ошк а ру в
усулларининг асосий вазифаси и шл а б ч и к а р и ш д а хар бир 
махсулот бирлигига сарфланадиган х а р а ж а т л а р микдорини 
к а ма й т и р ишг а имкон берувчи х уж а ли к ме хан из мла рин и нг
янги усулларини вужудг а келтириш ва у н д а н с а ма р а ли
фойда л ан ишди р.
Ху жа ли к
механизми 
негизини 
учта 
асосий масала: и шл а б чикаришни б о ш к а р и ш , р е ж а ­
л а ш т и р и ш
ва 
р аг бат л ан ти ри ш т аш к и л 
этади. 
Улар 
х у ж а л и к механизмида умумий килиб б и р л а ш т и р ил г ан д а
д а в л а т иктисодини тутиб туради. Х у ж а л и к механизми 
уз ичига бошкарувнинг асоси булган р е ж а л а ш т и р и ш н и ,
х у ж а ли кн и б о шк а ри ш д а ама л иё тда к у л л а н и л а д и г а н и кт и ­
содий д астакларни, хужа ли к таш к и ло т ла ри н ин г ташкилий 
тузумини, уларнинг иш усулларини, м е хна т ж а м о а л а р и ­
нинг ишлаб чикаришни бошкаришда катнашишини олади.
И ш л а б чик аришд а янги х у ж а ли к м е ха н из м ид ан с а м а ­
р а л и фо й да л ан иш мехнат ж а м о а л а р и ва х а р бир ходимдан 
фан-техника тараккиётини ж а д а л л а ш т и р и ш , и ш л а б ч и к а ­
риш самарадорлигини ошириш, ре с ур сл ар да н ф ой да ла -
иишнинг янги йулларини кидириб топишга ундайди. Бунда 
ход имла р 
ва 
мехнат ж а м о а л а р и
уз 
м а н ф а а т л а р и н и
к ондириш учун бутун билим ва кучларини и ш л а б ч ик ар и ш 
са марадорлиг ини 
ошириШга 
с а ф а р б а р
к и л а д и л а р
ва 
х у ж а л и к механизмини гакомиллаштириш у су лл а ри н и ки- 
д ир ад и ла р . Ма с ал ан , иш хаки фондл а рин и олдиндан 
р е ж а л а ш т и р и ш урнига иш хаки н ор мати в ла рин и к у л л а ш
ж а м о а н и н г махсулот и шлаб ч икариш х а ж м и н и ошириши- 
д а н м а нфа ат до р килади, имтиёзли ш а р т л а р ас ос и д а к а р з
б ери ш билан х а л к истеъмоли молларини и ш л а б ч и к а ­
ришнинг янги кувватларини яр а ти ш г а к и зи кт и ра д и.
М а з к у р усулдан ишлаб ч ик ари шд а шу нд а й ф о й д а л а ­
ниш керакки, бунда хар бир ходим ва ж а м о а н и н г моддий 
м а нф а а т л ар и н и кондириш д а р а ж а с и у л а р н и н г умумий 
п и ро в а р д на т и жа л ар иг а э ришишга к у ш г а н хиссаси билан 
б елгиланиши лозим.
Корхонанинг ишчи ва ходимларини ю кс ак п ир о ва р д 
н а т и ж а л а р г а эришганлиги учун моддий р а г б а т л а н т и р и ш

---

мехнат ж а м о а с и н и н г ху жа ли к хисоби д а р о м а ди да н хосил 
килинган иктисодий раг батлантириш фондидан а м а л г а
оширилади.
И к ти с од и й рагб атл ан ти ри ш фондига моддий р аг бат-
лан ти риш, ижтимоий ривожла ниш, ишлаб ч ик ар иш, фан 
ва техникани ривожлантириш фондлари киради.
Х од и мл ар, мехнат ж а м о а л а р и ка нчалик унумли мехнат 
к и л с а л а р уларнинг х уж а ли к дарома ди шу нч а л ик куп 
булади. Б у ходимларнинг ижтимоий ва моддий т а л а б л а р и -
ни 
к о н ди р иш г а
кенг 
йул 
очиб 
беради. 
Ик тис одий 
конунла рни чукур билиш ва улардан хар то мо н ла ма
ф о й д а л а н и ш д а в л а т тузумининг а фз а л л ик л а р ин и руёбга 
ч ик ари ш, м а м л а к а т иктисодий-ижтимоий тар ак к и ёт и ни
ж а д а л л а ш т и р и ш н и н г зарур шартидир.