Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги навоий давлат педагогика институти

Ижтимоий психологияда шахсни ўрганишнинг ўзига хослиги. 
Шахс турли ижтимоий жараёнларнинг иштирокчиси ва фаол амалга оширувчиси 
бўлганлиги туфайли ижтимоий психологияда ўрганилади. Шахс муаммоси умумий 
психологияда ҳам, ёш психологияси ва педагогик психологияда ҳам, психологиянинг қатор 
махсус бўлимларида ҳам ўрганилади. Ҳар бир бўлим ёки тармоқ уни ўз мавзуи ва 
вазифалари нуқтаи назаридан шахсга тааллуқли бўлган муаммоларни ёритади. Масалан, 
умумий психология шахсни психологик фаолиятнинг махсули, алоҳида психик 
жараёнларнинг эгаси деб қарайди.
Яъни ижтимоий психология аввало бирор гуруҳнинг аъзоси ҳисобланган шахс хулқ-
атвори қандай қонуниятларга буйсунишини, шахснинг мулоқотлар системасида олган 
таъсирлари унинг онгида қандай акс топишини ўрганади.
Гуруҳнинг шахс психологиясига таъсири қай юсинда содир бўлиши ижтимоий 
психологияда ижтимоийлашув муаммоси билан узвий боглиқ бўлса, бу таъсирларнинг шахс 
ҳатти-ҳаракатлари, хулқида бевосита қандай намоён бўлиши ижтимоий йўл-йўриқлар 
муаммоси билан богълиқдир. Ана шулар асосида шахсда шаклланадиган фазилатлар ва 
уларнинг турли типдаги шахсларда намоён бўлишини аниқлаган ҳолда, шахс хулқ-атворини 
бошқариш механизмларни ишлаб чиқиш ижтимоий психологиянинг асосий вазифаларидан 
биридир.
Шахс шаклланишининг ўз соҳаси, босқичлари ва муассасалари мавжуд. 
Shaxs muammosiga ijtimoiy-psixologik yondoshishning o`ziga xosligi 
shundaki, u turli guruhlar bilan bo`ladigan turli shakldagi o`zaro munosabatlarning 
oqibati sifatida qaraladi.

---

Фаолият соҳаси, яъни умр мобайнида шахс турли фаолиятларга бевосита ёки 
билвосита жалб этилган бўлиб бу жараёнда фан қаталоги кенгайиб, бойиб бораверади. Ҳар 
бир фаолият тури индивиддан махсус фазилатларнинг, малака ва кўникмаларининг, 
билимларнинг борлигини талаб этадики, уларни кониктириш йўлидаги активлиги унда ўзига 
хос ижтимоий-психологик хусусиятлар комплексини шакллантиради; 
Мулоқот соҳаси, айниқса мактабгача ёш даврдаги ва ўсмирлик даврларидаги мулоқот 
системалари болада бир қанча ижтимоий хислатларни пайдо қиладики, унинг натижасида у 
фаол ҳаётий мавқега эга бўлади, жамиятда ўз ўрнини тасаввур қилишга эришади.
Ўз-ўзини англаш соҳаси, яъни "МЕН" образининг йил сайин ўзгариб бориши жараёни 
бўлиб, аввал ўзини бошқалардан фарқлилигини, ўзича мустақил харакат қилиш, мустакил 
фикр юрита олиш кобилиятини англаш, сунгра ўз-узини баҳолаш, англаш, назорат қилиш 
хусусиятлари ривожланадики, улар ҳам фаол шахс психологиясининг таркибий қисмидир. 
Шахс социализацияси, юкорида таъкидлаб ўтганимиздек, бола тугилиши билан бошланса-да, 
сезиларли, самарадорлик нуқтаи назаридан унинг босқичлари фарқланади. Масалан, биринчи 
босқич - меҳнат фаолиятигача бўлган босқич бўлиб, унга боланинг мактабгача еш даври 
ҳамда ўқиш йиллари киради.