Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

т
*
.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ҳа,— деди 
Плейшнер,— хотирам 
яхши. Лотин 
^ т и л и хотирани жуда ҳам мустаҳкамлайди...
Пленшнер уйдан чиқиб, шошилмай кўчанинг қарши 
томонига 
ўтди. У чиққаи уннинг 
рўпарасида пўстин 
нимча кийган чол ўэ зоомагаэинининг ойнасини ёпмоқ- 
чи бўлиб турган эди. Онна орқасида қафасларда қуш- 
лар сакрарди. Плейшнер ойна олдида қушларии томо- 
ша қилиб, анча туриб қолди.
— Бирон нарса харид қнлмоқчнмисиз?— сўрадн чол.
— Иўқ, қушларингизни томоша қиляпман.
— Энг яхшилари ичкарида. Аксинча қиламан,— чол 
жуда гапдои 
чиқиб қолди,— Ҳамма ойнага энг яхши 
молларини қўяди, мен эсам қушларга мол-буюм деб қа- 
рамайман. Қуш-қуш. Қушларнипг сайрашини эшитиш 
учун кўп ёэувчилар келиб туришади. Бир ёэувчи келиб, 
нима деди денг: «Япги китоб ёзиш азобидан олдин Ор- 
фей 
каби оромбахш 
музикани — қушлар 
сайроғини 
тинглайман. Шундай қилмасам, ўэ Эвридикасини топа 
оладиган қўшиғимни ижод қила олмайман.
Плейшнер тўсатдан пайдо 
бўлган кўэ ёшипи арта 
бошлади ва ойна ёнидан нари кетар экан: 
р, 
— Раҳмат сиэга,— деди.
— Ним а?— деганича қолаверди пўстин нимча кий- 
ган чол, лекин Плейшлер унга жавоб қайтармай, ўэ пан- 
сионатнга 
йўл олди — унда 
стол ёнига ўтириб олиб, 
ишлаш иштиёқи пайдо бўлганди...
— Нега энди чироқ ёқмай? Қимдан қўрқяпсиз?—
сўради Штирлиц.
— Сиздан эмас,— деб жавоб берди Холтофф.
— Пайпаслаб юрар эканмйз^да..
— Мен уйингизга ўрганиб олдим. Ж уд а қулай ва 
тинч жой.
— Айннқса бомбарднмон пайтида,— кулиб 
юбор- 
ди Штирлиц.— Белим ўласибўлиб оғрияпти, қаердадир 
шамоллатиб қўйибман. Ҳоэир 
ваннахонадан 
аспирин 
олиб чнқай. Утнринг. Қўлингиэни берипг— шу ерда крес- 
ло бор.
— Раҳмат. Топдим.
Штирлиц ваинахонага кириб, дори қутичасини очди. 
«
— Қоронғида аспирин ўрнига 
сурги дори нчиб
қўймай. Келинг, пардаларни туширамиэ, улар жуда қа- 
лип, кейип каминга ўт ёқамиз: агар биэни расмга ола-
207
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

днлар деб қўрқсангиз, бурчакка ўтиб ўтиринг — у ер- 
да ҳеч ким кўрмайди сизни.
— Мен пардаларпи туширмоқчи бўлдим-у, аммо би- 
рон ҳнйласи борми дейман, тушмади.
— Иўғ-э, ҳалқаси илиниб қолади. Ҳозир ўзим тушн- 
раман. Нима гап ўэи, дўстим? Қнмдан қўрқяпсиз?
— Мюллердан.
— Уз шефингиздан-а?
— Худди ўшандап.
— Икки кун йўғимда қапдай воқеа юз берди? Жа- 
ҳоп остнн-устин бўлдими? Худои таоло ерга тушиб кел- 
диларми? Еш Кальтенбруниер 
яҳудийга уйландими?
— Деярли шуига ўхшаш воқеалар,— деди Холтофф. 
Штирлиц дераза пардаларини бекитиб, чнроқ ёқмоқ-
чи бўлди. Шиқ этган товушни эшитиб, Холтофф деди:
— Мен пробкаларни олиб қўйгаиднм. Уйингизда ап- 
парат ўриатилган бўлиши мумкип.
— Ким ўрнатади?
— Биз.
— Сабаб?
— Ҳуэурингиэга худди шуни билгани келдим-да. Ас- 
пирин ичдингизми?
— Ҳа.
— Қамиига ўт ёқиб, кейин ўтиринг, вақт кам, муҳо- 
кама қиладиган масалалар кўп.
Штирлиц қуп-қуруқ 
ўтинга гугурт чиэиб юборди. 
Гуриллаб олов олиб кетди. Камим ҳам ажойиб эди. Ав- 
вал гуриллаб ёнарди-да, қиэиган сари овози ўчарди.
— Х ўш ?— деди Штирлиц камин ёнидаги креслога, 
оловга яқинроқ ўтирар экан,— нима гаплар, дўстим?
. — Менда ҳеч гап йўқ. Сиз ннма қиласиз, шуни бил- 
моқчи эдим?
— Принцип жиҳатдапми?
— Принцип жиҳатдан ҳам...
— Принцип жиҳатдан бўлса, вапна қабул қнлиб, ук- 
ламоқчи эдим. Ж уд а совуқ қотдим ва чарчадим.
— Мен олдингизга дўст снфатнда келднм.
— Бўлди энди,— Ш тирлиш тпг энсаси қотди.— Еш 
болалардек сир сақлайверманг. 
ё к и
исмингиз Монте 
Кристоми? Ичасизми?
— Ҳа, нчаман.
Штирлиц коньяк олиб келди, ўзига ва 
Холтоффга 
қуйди. Улар нндамай ичиб олишди.
2
оа 
^
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Яхши коньяк экаи.
— Яна қуяйми?
■
— Соз бўларди.
Улар яна ичишди, кенин Холтофф бармоқлари- 
ии шиқирлатиб, деди:
— Штирлиц, мен шу ҳафта давомида сизнинг ишин- 
гнэ билан шуғулланднм.
— Тушунмадим...
— Мюллер яширин равишда сиэнинг физиклар ус- 
тида олиб борган ишингиэни текширншни буюрди.
— Холтофф, топишмоқларнинг кераги йўқ. Худо ҳа- 
қи, ҳеч нимани тушунмаётибман. Еки қамоққа олинган 
физикнинг менга нима алоқаси борлигиии батафсил ту- 
шунтириб беринг, ёки, нега яшнрнн 
равишда менинг 
кшимни текшириб юрибсиз, нега Мюллер менга қарши 
далиллар қидирмоқда — шупинг 
маъносипи айтиб бе- 
ринг...
— Мен буни тушунтириб бера олмаймап. Узнм бук- 
га тушуниб етганим йўқ ҳали. 
Снзнинг шубҳа остига 
олинганлигингиэни биламан, холос.
— Мен-а?— ҳайрон бўлди 
Штирлиц.— Бу 
аҳмоқ- 
лнк-ку! Еки шефларннгиз тўполонда бошипи йўқотиб 
қўйдиларми?
и — Штирлиц, меига оғир бўлишни ўзиигиэ ўргатган 
эдингиз. ^
—■
Ҳоэирги гапипгиздан кейип мен қандап хотиржам 
бўлай?! Ҳа, менинг асабим қизишиб кетдн. 
Чунки бу 
нарса ғазабимнн қўзғатнб юборди! Ҳозироқ Мюллер ҳу- 
зурига бораман...
— У ухлаб ётибди. Унинг ҳузурига борншга шошил- 
манг. Физиклар иши билап шуғулланиб нималарни топ- 
ганимни антиб берай. Буларни ҳали Мюллерга айтгапим 
йўқ, сизни кутдим.
Ақлини ростлаб олиш аа ўзини қайта текшириб кў- 
риш учун Штирлицга бир дақиқа вақт керак эди: бер- 
ган саволларида, қайтарган жавобларида, деталларга 
ҳаддан ташқари қизиқишида юэаки қараганда аҳами- 
ятсиз бўлган, аммо ўзнни фош этувчи из қолдирмаган- 
микин?..
— Ҳозир,— деди у,— қўрққанимдан 
қорним оғриб 
қолди.
•• — Н им а?— уни дарҳол тушунмади Холтофф.
— Аниқлар касалига дучор бўлибман,— деб қайтар-
1 4 - 2 4 2
209
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ди Штирлиц ўрнидан турар экан,— нималигнни бнла- 
сиэми?
У ҳожатхонага кириб, нчидан бекитиб олди, 
аммо 
Холтоффнинг оёқ учида юриб эшик ёнига келганлигнни 
сезиб турди.
«Аҳмоқ,— деб 
ўйларди 
у,— шундай 
қиладими? 
Уиинг адабини бериб қўйиш керак».
— Холтофф!— деб 
қаттиқ чақирди 
Штирлиц 
ва 
унинг оёқ учида кресло ёнига чопиб қайтиб борганинн 
эшитиб турди.
— Ҳа...
— Хонанинг у ёғидан-бу ёғига ўтавермай, бирданига 
жавоб берсангиз бўлмайдими? 
Айтинг-чи, ким 
мени 
шубҳа остига олган — Мюллерми 
ёки менинг шефла- 
римми?
— Бу ёққа чиқинг, кении ҳамма вариантларни му- 
ҳокама қилиб кўрамиэ.
— Ҳозир чиқаман...
«У ўзини қандай тутар экан?— ўйларди Штнрлиц.— 
Тўппа-тўғри келиб, мен билан гестапо шуғуллаиаётгани- 
ии айтиш ханфли нарса — бунинг учун отиб ташлашла- 
ри мумкин. У ашаддий нацист-ку, 
унга нима бўлднй- 
кин ўзи? 
ё к и
Мюллернинг топшириғи билан мени тек- 
шириб кўрмоқчими? Бундай бўлмаса керак. 
Б у ерда 
гестаподан бошқа ҳеч ким йўқ, улар бундай суҳбатдан 
кейин менинг қочиб қолишим маъқул эканини тушуниш- 
лари керак эди-ку. Ҳоэир қирқ учинчи йил эмас, фронт 
ёнгинамизга келиб қолган. 
ё к и
у шахсан ўзи ташаббус 
кўрсатиб келганмикин? Хўш... Унда мақсади нимайкнн? 
У жиддий иш қилишга ж уръат этадиган ақлли одам 
емас, Аммо ғоятда айёр. Мен бунчалик содда муғомбир- 
ликни унча тушунолмайман. 'Аммо худди шундай содда 
муғомбирлик баъзан мантиқдан ҳам, росмана ақлдан 
ҳам устун чиқиб қолади. Шунинг учун ҳам ҳозир нотўғ- 
ри йўл тутеам — омон қолмайман. Энг асосий операция- 
ни барбод қиламан— уни менинг ўрнимга давом этти- 
радигап бошқа одам топилмайди...»
— Штирлиц, нима қиляпсиз?
— Сиртмоқ тайёрлаяпман. Уэимни-ўэим осмоқчнман.
Штирлиц ваннахонадан чиқиб, креслога келиб ўтир-
ди-да, ёниб тугаёэган ўтинни тита туриб, деди:
— Қани, энди очилаверинг.
— Гапим жуда жиддин.
210
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Б у дунёда жиддий бўлмаган нима ҳам бор дей- 
+  сиэ?
— Мен Ш уман идорасидан учта 
экспертни чақир- 
тирдим.
Шуман янги ҳурол 
бўйича вермахт 
маслаҳатчиси 
бўлиб, унинг қўл остидаги кишилар атомни парчалаш 
масаласи устида иш олиб бораётган эдилар.
— Рунгени қамоққа олганларингизда, мен ҳам ўша 
жойдан экспертлар чақиртирган эдим.
— Ҳа. Рунгени биз қамоққа олдик. Аммо негадир 
унинг иши билан разведкада бўла туриб сиз шуғуллан- 
дицгиз.
— Тушунмадим денг?
— Ҳа. Тушунмадим.
■
— Рунге Францияда ва Қўшма Штатларда ўқиган. 
Унинг ўзидан кўра, ўша ёқлардаги алоқалари муҳим- 
роқ эканлиги тушунарлимасми? Масалалар истиқболи- 
ни кўра билишда дадилликнинг етишмаслиги ҳамма- 
мизга панд бермоқда. Биз фантаэия қилишдан қўрқа- 
миз. Белгилаб қўйилган йўлдан боришни биламиэ, хо- 
лос, ундан бир қадам ҳам четга чиқолмаймиз. Асосий 
Ф  хатоимиэ ана шунда.
— Буниси тўғри,— қўшилди 
Холтофф.— Дадиллик 
йўқ деганингиэ мутлақо тўғри... Аммо хусусий томонла- 
ри бўйича баҳслашишга тайёрман. Рунге ўта радиоак- 
тив моддалардан плутоний олиш тадқиқотларини давом 
эттиравериш керак деган эди ва илмий оппонентлари 
уни шу соҳада айблаган эдилар. 
Шундай қилиб, упи 
чаққан кишилар худди ўшалар, мен буни бўйннларига 
олишга мажбур этдим...
— Бунга шубҳаланган эмасман.
— Нега? 
_
— Чунки Рунге қалбаки тадқиқот ўтказяптими ёки 
йўқми, агар у шундай қилаётган бўлса, бу кимга фой- 
да — биэгами, ёки душмангами — ана 
шуларни аниқ- 
лаш муҳим эди.
— Сиз унинг таклифларн душманга фойдали экан, 
деган хулосага келган эдингиэми?
— Ахир ишни ўэингиз ўқиб чиқибсиз-ку.
— Мана эндн одамляримяэ Лондондан. Рунге ҳақ 
Ф экан, деб хабар қилмоқдалар! Америкаликлар ва инг-
лизлар унинг йўлидак иш бошлаб юборганлар! У эса 
гестапода қамалиб ётган.
211
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Сиэиинг гестапонгизда,— унипг гапипи тўғрилаб 
қўнди Штирлии.— Сиэлар қамагансиэлар, Холтофф. Биэ 
эмас, сиэлар. Унннг делосинн биз эмас, сиэлар: Мюллер 
иа Кальтенбруннер тасднқлаганлар. Менинг ҳам, сиз- 
нинг ҳам, Шуманнинг ҳам бувиси 
яҳудип бўлмаган, 
Рунгенинг бувиси 
яҳудий 
бўлган, устига-устак бупи 
яшнрнб юрган...
— Э, унииг бувисигина эмас, буваси ҳам уч карра 
яҳудий бўлавермайдими!— жаҳл билан деди Холтофф.— 
Биэга астондил хизмат қилган экан, бувасининг 
ким 
бўлгапининг нима аҳамияти бор! Сиэ эса аблаҳларга 
ишонибснэ!
— Аблаҳлар дедингиэми?! Ҳаракатннпг кекса аъэо- 
ларнни-я? Олий ирқли кншиларни-я! Шахсан фюрер ўэи 
тақдирлаган физикларни-я!
— Яхшн, яхши... Бўпти. Ҳаммаси тўғри... Сиэ ҳақли- 
сиэ. Қани, коньякдаи қуйинг...
— Пробкани ташлаб юбордингизми?
— Пробка чап қўлингиэда, Штирлиц.
— Мен электр лробкалари ҳақида гапиряпман.
— Иўқ, улар кўэгу олдидаги стол устида.
Холтофф коньякни бошинп кўтариб туриб қулт этиб
ичиб юборди.
— Кўп ичадиган бўлиб қолдим,— деди у.
— Ҳозир ким кам нчадн денсиэ?
— ^Пули кам одам,— ҳаэиллашди Холтофф — Бечо- 
ралар ..
— Буниси кулгили.
— Йўқ, буниси ачинарли,— эътироз билдирди Хол- 
тофф.— Гап унда эмас.гСиэ нима деб ўйлайсиз, Штир- 
лиц, текшириш натижаларнни Кальтепбруиперга яйтсам 
нима қнларкин?
— Дввал текшириш 
натижасини Мюллерга айтпш 
шарт. Рунгени қамашга буйруқ берган ўша.
— Сиэ эса ана ўша Рунгенинг ишипи текширгансиэ.
— Ҳа, меп текширганман. Буниси аниқ — аммо бош- 
лиқлар кўрсатмаси билан, буйруқпи бажарганман, хо- 
лос.
— Агар снэ унн қўйнб юборганингизда буидап ярнм 
йил олднп «интиқом қуролн»ни тайёрлаш масаласипа 
бир ерда топтаб қолмай, аллақанча илгарнлаб кетгаи 
бўлар эдик.
— Бупи исбот қила оласизми?
212
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Аллақачон исбот қилдим.
*  
— Ҳамма фнзиклар ҳам сиэнинг гапипгизии маъқул 
ладиларми?
— Кўпчилиги. Мен суҳбатга чақнрганларнинг кўп- 
чилиги. Энди сизни нима кутяптн?
— Ҳеч нима,— унинг гапини бўлди Штирлиц,— ҳа, 
ҳеч нима. Илмий тадқиқот патнжасн амалла исботлака- 
ди., Қани ўша нсботлар?
— Мана, чўнтагимда.
— Ҳали шупдай деиг?
— Худди шундан. Мен Лондондан бир неча хабар 
олдим. Энг япги хабарлар. Сизни ўлимга маҳкум этади- 
ган хабарлар.
— Мақсадингиз 
нима, Холтофф? Сиз 
нимагадир 
шаъма қиляпсиз, лекин нимагалнгига ақлим етмаяпти.
— Мен яна бир марта қайтарншнм мумкин: ўз хо- 
ҳишингиэ бнланмн ёки йўқми, бари бир, худдн сиз «пн- 
тиқом қуроли»нинг яратилишига халақит бергансиз. Уз 
хоҳишингиз биланми, ёки 
бенхтиёрми, бари бнр, сиэ, 
худди сиэ юз физикни сўроқ қилиш ўрнига ўн кишини сў- 
роқ қилиб,— улар эса Рунгенниг 
четлаштирилншидан
♦ манфаатдор эдилар,— Р^пге эарарлн ва истнқболн нўқ 
олим, деб қарор чиқарнлншига сабабчи бўлганснэ.
— Демак, сиз менп Қейтель ҳам, Герннг ҳам ншо- 
ндб келгаи фюрернинг асл солдатларига ишонмасликка, 
атомни амернкача ўрганиш нўлинн тутган кишнни ёқ- 
лашга даъват қилмоқчимиснз? Сиз меии шунга даъват 
этяпсизми? Спэ гестапо қамаган — гестапо эса сабаб- 
сиз қамамайди — Рунгега 
ишопиб, упи фош қилиб 
берган одамларга ишонма, демоқчнмисиз?
— Мантиқан ҳаммасн гўғрн, Штнрлиц. Мен сизнинг 
ҳар вақт мантиқан тўғри йўл тутишипгизга ҳавасим ке- 
либ юрардп: снэ Рунгенн қамашга бунруқ берган Мюл- 
лернн ва учпнчп бўгин авлодм яҳудмй бўлган кишнни 
ёқдаётган мени зарбага рўпара қилнб, ўзингиэнп биз- 
нннг суякларпмиэ 
устига қурилган 
садоқат тнмсоли 
ҳис қилмоқдаснз. Майлн. Бу томонннн қойнл қилдингиз, 
Штнрлиц. Мен бунинг учун келганнм йўқ. Снз бнр нар- 
сацинг истиқболнни кўра бнлгаи экансиз: Рунге концла- 
герда бўлса ҳам, алоҳида СС шаҳарчаснда яшаб, ка-
• зарий физнка бнлан шуғулланмоқда 
Штнрлпц, ҳозир 
сизга асосийсмнн айтаман: мен аро йўлда қолднм... Агар 
мен Мюллерга текшприш натнжаспни айтсам снзни фа-
211
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қат мен эмас, балки яна бир неча киши текшираётган 
ва шубҳа остига олинган бўлишингизга қарамай, қўлин- 
гизда унга қарши қуролингиз бор эканини фаҳмланди 
у. Гапингиз тўғрл, Рунгени қамашга у буйруқ берган. 
Агар мен текшириш натижалари сиэга қарши эканлиги- 
ни айтсам, уни ҳам билвосита хавф остига қўйган бўла- 
ман. Менга эса нкки томондан хавф туғилади. 
Менга 
Мюллер ҳам, сиз ҳам зарба бераснз. У менинг далилла- 
римни қайта-қайта текшир деб эарба бераверадн, 
снз 
эса... Сиз қандай қилиб менга эарба беришингизни ай- 
1
иб бердингиэ. Хўш, гестапо офицери сифатида мен ни- 
ма қилишим керак? Қани, раэведка офицерп сифатида 
бирон маслаҳат беринг-чи...
— «Э, бу томонга шаъма қилаётган экан-ку,— дар- 
ҳол пайқади Штнрлнц.— Иғво 
қиляптими ёки йўқми? 
Агар иғво қилаётган бўлса, 
нима қилншни биламан. 
Борди-ю, «ўйинга» таклиф қилаётган бўлса-чи? Ҳоэнр 
улар ғарқ бўлаётган 
кемадан худди 
каламушлардай 
қочиш йўлини иэлаяптилар. Гестапо билан раэведканн 
у бекорга ажратиб гапирмади чоғи. Тушунарли, ҳамма- 
си равшан бўлди. Аммо жавоб беришга вақт бор. Ҳали 
вақт бор».— Фарқи нима,— елкасини қисиб деди Штир- 
лиц,— гестапоми, разведками, бари бир эмасми? Орамиз- 
да баъзи келишмовчиликлар бўлишига қарамай, ҳамма- 
миэ бир ишни бажаряпмиэ-ку.
— Ҳа, бир ишни 
бажаряпмиз,— рози 
бўлнб деди 
Холтофф.
— Аммо дунёда биэ — гестапо одамлари — жаллод- 
лар ва 
муштумзўрлар 
бўлиб 
ном 
чиқаэдик. 
Сиз 
эса — сиёсий 
разведка 
одамлари — заргарлар, атир- 
упачиларсиэ. Сизлар ҳар қандай 
тузумга, ҳар қапдай 
давлатга кераксиз, бизлар эса фақат рейхга керакмиз: 
рейх билан бирга юксаламиэ ёки биргаликда ҳалок бў- 
ламиэ...
Мендан, нима қилай, деб маслаҳат сўраяпсизми 
хуллас?
- Ҳа.
— Сизнинг таклифингиз қандай?
— Аввал мен сизни тингламоқчиман.
— Пробкани бураб олганингиэ ҳамда пардани туши- 
ришни илтимос қилганингиздан...
— Пардани туширишни ўзингиз айтдингиз.
— Шунақами? Мен сиэ айтдингиз деб ўйлабман...
214
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Майли, гап бунда 
эмас... Сиэ 
ўйиндаи чнқмоқчими- 
^ с и з ?
.
— Менинг ўрнимда 
сиэ ҳам шундан ҳилар эдин- 
Iизми?
—I Ҳоэирча, Холтофф, сиэнинг «ҳа» ёки «йўҳ» деган 
жавобингиэни эшитмагунимча мен ҳам сиэга жавоб бе- 
ра олмайман.у
— Агар мумкнн бўлмаган 
нарсани тахмин қилиб, 
«ҳа» деган жавобни берсам-чи?
— Агар мумкин бўлмаган нарсаларни тахмнн қилар 
эканмиэ, унда бу ерга янглиш келибсиз. Сиз менга эмас, 
астрологларга мурожаат қилинг.
— Чегарада бирор «туйнук» борми?
— Бор деб тахмин қилайлик.
— Борди-ю уч киши бўлиб бетараф томоига қочсак?
— Уч киши дейсизми?
— Ҳа, уч киши, Рунге, сиэ ва мен. Биэ жаҳон учун 
улуғ физикни қутқариб қоламиз. Бу ерда уни қутқарган 
мен бўлсам, қочишни уюштирган сиз бўласиэ. Қалай? 
М аъқулми? Яна бир нарсани ҳисобга олинг, шубҳа ос- 
тига мен эмас, сиэ олингансиэ. Мюллернинг шубҳасига
♦ учраган кишининг тақдири қандай бўлнши ўэингизга 
маълум. Х ўш ? Ж авоб кутяпман.
— Яна ичасиэми коньякдан?
— Ичаман.
Штирлиц ўрнидан турди, шишани очди-да, шошил- 
май Холтофф ёнига борди, у қадаҳини тутди. Ш у онда 
Штирлиц қулочкашлаб туриб Холтоффнинг бошига қир- 
рали оғир шиша билан туширди. Шиша чил-чнл бўлди. 
Холтоффнинг юэи 
қон аралаш жигар 
ранг коньякка 
беланди.
— «Тўғри 
қилдим,— мулоҳаэа 
юрита 
бошлади
Штирлиц. «Хорьх» акселераторини босар экан.— Бошқа- 
ча йўл тутишнинг иложи йўқ эди. «Фифти-фифти» ўйи- 
нида ярим-юримта қилиб тикиб бўлмайди. Агар у ёним- 
га чин кўнгилдан келган бўлса ҳам, бари бир тўғри иш 
қнлдим. Мақсадимиэнинг ҳар хил бўлиши менга тўғри 
йўлни кўрсатиб турди — хусусий 
жиҳатдан ютқазган 
бўлсам-да, бошқа томондан каттароқ нарсага: Мюллер-
^ нинг тўла ишончига саэовор бўламан».
Унинг ёнида, эшикка суяниб Холтофф етарди. У ав- 
валгидек ҳушсиэ, қўли кишанлангаи эди.
215
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Холтофф Мюллер ухлаяптн дериап, янглншгап эди. 
Мюллер уйғоц экан. Дешифровка марказида Берндагй 
гестапонипг яшнрнп уйида бўлган воқеалар ҳақидагм 
хабарни олган 
эдн. Рус 
ряднстннинг 
шифрн билан 
Берндан келтирилган шифр бир хил эдм. Шундай қи- 
лнб, тахмнн қилди Мюллер, рус резнденти, раднстларим 
бомбарднмон пантнда ҳалок бўлгаплар ёкн бирон-бир 
ҳоднса юз берган, деган қарорга келиб, янги алоқа қи- 
днра бошлабди. 
Бунда Мюллер 
рус передатчигндаги 
ҳамда Борман бнлан махсус алоқа телефонндагп бар- 
моқ нзлари бир эканлпгн фактннп ҳали ишга солганнча 
йўқ эди. Аммо бу фактларпи ншга солмаса ҳам бари 
бнр миясидан нари кетмас эди. Полицияда йигирма йил 
ишлаши давомида унда махсус бир хусусият пандо бўл- 
гандн: у аввалнга ўша ҳнс-туйғу ва интунцияга қулоқ 
соларди, кейин эса уларни — кўпинча бнринчиснни — 
ўзинп қнзнқтнрган факт ёки кишнни таҳлнл қнлиш ор- 
қали қайта текшириб кўрарди. У камдап-кам янглишар- 
ди: нацнстларнинг намойншнни тор-мор келтириб, Вей- 
мар республпкаснга 
хпзмат қнлган 
пантларида ҳам, 
кейин нацпстлар томонига ўтиб олнб» Веймар респуб- 
ликаси бошлнқларипи концлагерларга ташлаган пайт- 
ларда ҳам, Гиммлернннг ҳамма толшириқларини бажар- 
ган ва кейинчалик Кальтенбруннерга 
оға 
бошлагап 
пайтларда ҳам ҳис-туйғусм уни алдамаганди. Штнрлии 
бнлан боғлиқ бўлган топшнриқни Кальтенбруннер ёдн- 
дан чиқармаган бўлса керак, деб ўйларди у. У индама- 
яптнмн, демак, юқорн доираларда бирон воқеа юз Йер- 
ган бўлнши қерак. Аммо ннма воқеа ва қачон бўлган-^ 
лигини, унннг сабаблари нпма эканлигинп Мюллер бил- 
масдн. Шунннг учун 
ҳам у Холтоффга Штирлиининг 
уйига борнб, юқоридаги найрангбоэликни 
ишлатншнн 
топшнргандн: агар эртаснгач Штирлнц келнб Холтофф 
нипг қилмишларини айтнб берса, унда ишни хотиржам- 
лнк бнлан пўлат сандиққа солиб қўпишп мумкнн элн. 
Агар Штирлиц Холтоффпинг таклифига роэи бўлса, унда 
ишни кўтариб Қальтенбруннер олдига кираверишп ва ўз 
ходимннннг далплларпга таяннб, ҳаммасипи очиқчаснга 
айтиши мумкнн бўлардн. У пайтда бу пш тушуннб бўл- 
майднган физикавнн формулалар эмас, балкп рад ки- 
либ бўлмайднган ҳақиқатга, фактга анланарди».
«Хўш ...— ўйлашнн давом эттирди у.— Манлн. Хол- 
тоффни кутанлик. У ёғиии кенин кўрармиэ. Эндн рус
21«
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ппамниочисшш олпб кўрамллк. Бмпобарпм, ушшг бош- 
^пнғп ШвеГшариядап алоқа қндира бошлаган экан, қнэ* 
га мнсбатан Штнрлиннннг самимин сулбатнни эмас, ўэ 
усулларимнэни ншлатсак бўлаверади. Бу қнз ўэ бош- 
лнқларн қўлнда одднй бир қурол бўлнши мумкин эмае. 
V ниманнднр бплнши керак. У амалда бнронта ҳам са- 
волга жавоб бергапи йўқ. В ақт эса энқ. Берндан олинган 
ншфр калитн ҳам унннг мияснда бўлнши мумкин. Ре- 
зндент унга шу ерда бергам текст бнлан Бернга юбор- 
ган шифрнм бир-бнрнга таққослаб, кўп нарсани билнб 
олишнмпэ мумкин. Ана унда лам Ғарбга қарши, ҳам 
русларга қаршн ўйин бошласак 
бўладн — бу ҳозирги 
пайтда жуда муҳнм нарса. Бу биэ учун энг сўнггн им- 
конмят».
У мулоҳазалармнн охнрнга етказолмади, эшнк очн- 
либ, Штнрлии кнриб келдн. У қонга белаиган, қўлн ор- 
қаснга қнлнб кнчкинагнна кншан солинган Холтоффни 
қўлтиқлаб олган эди.
Мюллер эшик олднда ҳанрон бўлнб туриб қолган ўэ 
ёрдамчнсм Шольига кўэн тушди ва:
— Штнрлии, ақлннгнз жойидамн ўзи?— дедн.
#
— Жойида,— жавоб берди 
Штпрлии, 
Холтоффни
пафрат билан креслога ташлар экап.— Манави ё ақлдаи 
оэган, ё хоинлпк йўлига ўтган.
— Сув,— дедя Холтофф араиг — Сув берннг...
— Сув берннг,— дедн Мюллер.— Нима гап ўзи, ту- 
эукроқ тушунтирсангиэ-чи?
— Аввал бунинг ўзн 
тузукроқ қнлнб 
тушуитирнб 
Серсин,— деди Штирлии.— Мен эеа ҳаммасннн туэукроқ 
қилнб, батафсил ёэиб бераман...
У Холтоффга сув ичирди-да, стаканни графин ёмига 
қўнди.
— Боринг, хонангнэга бориб, ннмани лознм топсан- 
гнэ ўшанн ёзнб келинг,— деди 
Мюллер.— Қачоп ёзиб 
бўласнэ?
— Қисқача лесянгпз — ўн минутда. Батафснл десан- 
гиз — эртага.
— Нега эртага?
— Чункн бугун менинг зарур ишларнм бор, уларии 
тамомлашим шарт. Кейин, бу эртагача ўэига кела ол-
р майди. Кетишга рухсат этинг?
— Бораверинг. Марҳамат,— жавоб берди 
Л\юллео.
Штирлиц чпқиб кетди. Мюллер Холтоффнниг қўли-
217
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

даги кишанни ечди, хаёл сургаиича қон қотнб қолган 
юэларини силаб қўйиб, стакан турган стол ёнига борди.-* 
Мюллер стаканни икки бармоғи билан авайлаб ушлаб, 
ёруққа тутди. Штирлиц бармоқларининг изи аниқ кўри- 
ниб турарди. У ҳали бармоқ излари олинмаган кишилар 
рўйхатидан эди. Штирлицдан шубҳаланишдан кўра кўп- 
роқ ишни охнрнгача еткаэиш одатига амал қнлган Мюл- 
лер Шольцни чақириб, бундай деди:
— Манави стакандаги 
бармоқ 
иэларини кўчириб 
олсинлар. Агар ухлаган бўлсам — уйғотманг. Менимча, 
букинг шошилинч жойи бўлмаса керак.
Штирлиц эса Мюллер номига ёзилган кичкинагина 
ахборотни Шольцга топшириб, пастор олдига шошилди: 
ласторни ҳозир, дарҳол, бугуннинг ўзида Швейцарияга 
жўнатиш керак эди. У ерда ҳамма нарса тайёр. Плейш- 
кер ўйлаган ишларининг ҳаммасини бажо келтириши 
лозим. Пастор лакмус қоғози хиэматини ўтайди. У, ўэ 
истаги ва иродасидан қатъи наэар, Европани оэод эта- 
ётган русларни маданнятга хавф солувчи ваҳший осиё- 
ликлар, деб ҳисоблаб юрган Ғарбдаги кишилар билан ^
Гиммлер ўртасидаги келишувни барбод қилиши керак 
эди...
Мюллерни бари бир уйғотишди. Уни Шольцнинг ўэи 
уйғотди. Стакандаги Штирлиц қолдирган бармоқ иэла- 
ри телефон трубкасида ва, ҳаммадан даҳшатлиси, рус 
радиопередатчигида 
қолдирилган 
бармоқ иэларининг 
худди ўзгинаси экан ..