O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

sinfda o‘qish 
(o‘quv ishlarini tashkil etish shaklining ma’lum 
joyga asoslangan turi. Biror matnni sinfda o‘qish ishlari darsda 

---

341
o‘qituvchi tomonidan amalga o
shiriladi. Matn ustida ishlash, ya’ni 
uning tahlili o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorligida amalga 
oshi
 
riladi)
; 
o 
analitik o‘qish
(o‘qishning ta’limiy turlaridan biri hisoblanib 
matnning mazmuni va tuzilishini ochishga yo‘naltiriladi. Ana litik 
o‘qishda o‘quvchining diqqati matnni til shakli, tuzilishi va nutq 
komponentlarini aniqlashga qaratilgan holda jo‘ngina qabul qili
-
nishini nazarda tutadi. O‘qishning bu turi sintetik o‘qishga qarama-
qarshi qo‘yiladi. Kommunikativ ta’limda o‘qishning har ikkala turi 
bir-birini to‘ldirib keladi); 
o 
ovoz chiqarib o‘qish
(o‘qilayotgan matnni baland ovozda 
talaffuz, ifoda qoidalariga rioya qilgan holda, til xususiyatlariga, 
o‘qish ritmi va bq.larga amal qilib o‘qish taqozo etiladi); 
o 
jamoa bo‘lib o‘qish 
(o‘qishning bu turi asosan, boshlang‘ich 
sinflarining o‘qish darslarida matnlarni o‘qituvchi bilan birgalikda 
barcha o‘quvchilarning ovoz chiqarib mutolaa qilishlari nazarda 
tutiladi); 
o 
individual o‘qish
(har qanday matnning bir kishi tomonidan 
o‘qilishi); 
o 
ifodali o‘qish
(badiiy-obrazli matnning xususiyatlarini ang
-
lagan holda adabiy talaffuz qoidalariga rioya qilib o‘qish nazarda 
tutiladi);
o 
mustaqil o‘qish 
(o‘quvchining o‘z tashabbusi bilan amalga 
oshiriladigan o‘qish turi. O‘qishning bu turi o‘qish texnikasining av-
tomatlashganligi, leksik-grammatik ko‘nikmalarning yuqori dara-
jada shakllanganligi bilan xarakterlanadi. Bu xususiyatlar mustaqil 
o‘qishda diqqatning shaklga emas mazmunga yo‘naltirilganligi bi-
lan izohlanadi. Zamonaviy metodik adabiyotlarda ma’lumotni tan
-
lab o‘qish, asl mazmunni tushunib o‘qish hamda matn mazmunini 
to‘liq anglagan holda o‘qish keng tarqalgan. Mustaqil o‘qishning 
sanalgan birinchi varianti zamirida izlanuvchi o‘qish, ikkinchisida 
tanishuv o‘qish va uchinchisida esa tadqiqiy-tahliliy o‘qish nazar
-
da tutiladi. O‘qishning bu turlari o‘qish maqsadidan kelib chiqqan 
holda ta’limiy o‘qishlarning har xil variantlari sifatida xarakterla-
nadi); 
o 
tanlab o‘qish
(malum maqsad yo‘nalishiga qaratilgan o‘qish 
turidir. Bu o‘qishda nazarda tutilgan biror masala yuzasidan zarur 

---

342
343
ma’lumotlarni aniqlash, bu borada umumiy tasavvur olish maqsa-
dida o‘qish tushuniladi. Olingan ma’lumotlarga tayangan holda 
o‘qirman shu matn unga kerak-kerakmasligini aniqlaydi. Bunda 
o‘qirman matnning sarlavhasiga, ichki sarlavhalarga, alohida xat
-
boshilar yoki ayrim jumlalarni o‘qish bilan kifoyalanadi. Tanishuv 
o‘qishi, izla-nuvchi o‘qish va tadqiqiy o‘qishlar ham shu maqsad 
va faoliyatga asoslanadi);
o