texnologiyalarni yaratish doim iy ishlab chiqarishning to 'x tashiga ekviva-
lent bo'ladi. Bu texnologiyalarning keyingi q o ‘llanilishi
ishlab chiqaruvchi
tom onidan hech qanday sarf-xarajatni talab qilmaydi.
R om er iqtisodni uchta asosiy sektorga b o ’ladi. B irinchi, tad q iq o t sek-
torida inson kapitali N A va mavjud bilim lar zaxirasi (A )dan foydalanish
natijasida yangi bilim olinadi. Yangi bilim q o ‘shilishini quyidagi form ula
bilan ta ’riflash m um kin:
A = 5 N
a
A,
bu yerda, S-ilmiy m ahsuldorlik param etri.
M azkur form ula borasida R om erning t a ’kidlagani shunisi bilan qiziqki,
injenerlik oliy o ‘quv yurti bitiruvchilari 100 yil
aw al ham hozirgilar kabi
inson kapitaliga ega b o ‘lishgan, chunki bir xil vaqt davom ida o ‘qishgan
va shuning uchun am aliy mexanikasiga ega b o ‘lishmagan. A m m o hozirgi
davr m uhandisining ish unum dorligi nisbatan yuqori b o ‘lishi kerak, chunki
u k o ‘proq bilim zaxirasi (A)ga ega b o ‘ladi.
Ikkinchi, o raliq lar sektor firm alari texnologik asb o b -u sk u n a ishlab
chiqarish uchun tadqiqot sektoridagi ilmiy bilimlam i olishadi. Bu sektordagi
h a r bir flrm a m onopolist hisoblanadi: u o ‘z m ahsulotini
ishlab chiqarish
patentiga ega b o ‘ladi va uni ayirboshlashdan foyda olishi m um kin. Taxm in
qilinishicha p atent uzoq vaqt am al qiladi.
Ishlab chiqarish vositalari — m ehnat xarajati L va inson kapitali asosidagi
iqtisodiy uchinchi sektor (Y) mijozga m o ‘ljallangan yakuniy m ahsulot ishlab
chiqarishini ta ’minlaydi.
M azkur ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi k o ‘rinishga ega:
г{нМ=H y t x r ”.
/-1
bu yerda, i—ishlab chiqarish vositasining h ar bir turiga yozib q o ‘yiladigan
CO
indeks; x = {*} -yakuniy m ahsulot ishlab chiqarish uchun b ir firm a to -
(=i
m onidan qo'llanilayotgan ishlab chiqarish vositalari ro‘yxati; a va b — b a ’zi
texnologik param etrlar.
Xususan, R om er taqdim etayotgan form ula huddi o ‘sha K o b b a-D u -
shas ishlab
chiqarish funksiyasini beradi, faqat bir tafovuti bilan kapital к
bu yerda bitta o'zgaruvchanlik sifatida em as, balki zarur ishlab chiqarish
vositalari taqdim etiladi. Shu bilan asosiy kapital strukturasining prinsipial
aham iyatiga urg‘u beriladi.
Agar RA_ y a ’ni texnologik
ishlab chiqarish narxi, W H- esa inson k ap
itali birligining tadqiqot sektorida qo'llash narxi b o ‘lsa, u holda u la r o ‘rtasida
bog'liqlik o ‘rnatiladi.
W H = R A • 5 A
102
M odel shuni takidlaydiki, in so n kapitali tad q iq o t sektori va yakuniy
m ahsulot ishlab chiqaruvchi sek to r o ‘rtasida taqsim lanadi.
H = Н у + H A
O raliq sektor firm alari yuqorida so ‘z ketgan m odelga asosan o ‘z inson
k apitaliga ega em aslar. U la r b irinchi sektorga yangi texnologiya ishlab
chiqarishni yaratish u chun o m illar m eh natig a h aq t o ‘laydilar va
uch in chi
sek to r yakuniy m ahsulotini ishlatadi.
R o m er m odelidagi erishilgan bilim darajasi (A)ga texnologik rivojla-
nishning aniq darajasi to ‘g‘ri keladi. U ning k o ‘rsatkichi esa q o ‘llanilayotgan
tex n o lo g iy alar sonidir. Bu k o ‘rsatkich h am (A) orqali ifodalanadi. (A)
k a tta lig i yan g i b ilim la r hajm i o sh ish i va yangi te x n o lo g iy a la r p ay d o
b o ‘lishiga qarab o'zgaradi.
Shu bilan bir qatorda ishlab chiqarish vositalarining turli xil k o ‘rinishlari
soni h am o ‘zgaradi. B undan kelib ch iq q an h olda doim (A )ning shunday
m aqsadini belgilash m um kinki bu yerda, X ,= 0 , barch a i> A .
M odelga asosan A bilim ining texnologik k o m p o n en ti bu —
bilim ning
raqobatchi kom ponenti — H inson kapitalidan farqliroq noraqobat tovardir.
A m m o agar birinchi sektorda h a r bir mutaxassis A bilim hajm ining t o ‘lig‘iga
ega b o ‘lsa, u holda II va III sektorlarda u yoki bu g ‘oyani q o ‘llash am al-
dagi p a te n t q onuni to m o n id a n n azo rat qilinadi. II sektor firm asi yangi
p erespektiv texnologik g ‘oyaga ega b o ‘lishi va u n i qabul qilganidan so ‘ng,
u uni q o ‘llashga b o ‘lgan m onopol h uquqini p a te n t orqali him oya qiladi
va yakuniy m ahsulot ishlab chiqarishga m oslashgan,
III sektor firm alari
u ch u n m azkur ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarishni y o ‘lga q o ‘yadi.
M o d e l tax m in q ilish ich a ishlab c h iq a rish asb o b -u sk u n a sin i ishlab
chiqarish u ch u n yakuniy m ahsulotning r|— o ‘lchovi sarflanadi.
U skuna sotilm aydi, balki qiziqqan firm alarga ijaraga beriladi p(i). Agar
i—texnologiyasi uchun II sektorning h ech b ir firm asi uskuna ishlab chiqar-
m asa, u n d a p(i)q°c ga teng deb hisoblanadi.
U holda barcha uch sektorli sistem a u m um iy kapital o ‘zgarishi quyi
dagi form ula bilan ifodalanadi:
*(0 = r(0-c(0=>7Z*/’
1=1
bu yerda, c ( t)—iste’m olning agregat funksiyasini nam oyish etadi.
N azorat savollari
1. T exnologik chegara deb nim aga aytam iz?
2. S shakldagi egri chiziqlarni bog'liqlikligini tushuntiring.
3. Y angilik diffuziyasi va Perla egri chizig‘ini tushuntiring.
4. N eoklassik m odel deganda nim ani tushunasiz?
5. P. R o m er m odeli m a ’nosini gapirib bering.
103
