Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

МАВЗУ - 7. ЗАМОНАВИЙ МББТ НИНГ ТАХЛИЛИ.
 
1. 
 
Маълумотлар базаси. 
2. 
 
Маълумотларнинг мустакиллиги. 
3. 
 
Куп фойдаланиладиган тизимлардаги МББТ. 
4. 
 
Фойдаланувчи тамонидан МББТни танлаш мезонлари. 
5. 
 
Маълумотлар базалари тузилмаларини ишлаб чикиш. 
6. 
 
Маълумотларни МББТ воситалари билан ишлаш. 
 
Маълумотлар билан амал бажаришнинг илк тизимлари ахборотларни иш-
лашнинг анъанавий усулларига асосланиб тузилган эди. Ҳар бир муайян ҳолат 
учун ташқи фойдаланувчининг ўз мантиқи ишлаб чиқилади. У ахборот тузил-
маси, танлаш операцияси, ахборотни қўшиш ва йўқ қилиш каби тушунчаларни
ўз ичига олади. Маълумотлар ва дастур ўртасидаги ўзаро боғлиқлик юзага ке-
лади: маълумотларни ўзгартиришда ё дастурни алмаштириш ёки маълумот-
ларни қайтадан бузишга зарур бўлади. 

---

43
Мураккаб ахборотларни ишлаб чиқувчилар дуч келган бу ва бошқа 
қийинчиликлар маълумотлар билан амал бажариш учун тизимларга нисбатан 
стандарт талаблар шаклланишига олиб келди. Асосий талаблардан бири -
маълумотларнинг иложи борича мустақиллиги ёки ахборот тузилмасини фи-
зик тушунчалардан алоҳида қилиш эди. Бунда ҳамма маълумотлар кўп фойда-
ланувчилар кириши мумкин бўлган ҳолда баъзи стандарт ички тузилишли 
қилиб сақланади. 
Маълумотлар базаси -
ахборотлар тизимларининг энг муҳим таркибий 
қисми. Охирги фойдаланувчи ва маълумотлар базаси администраторининг 
ишини енгиллаштириш учун МББТ яратилган эди. Бу тизимлар маълумотлар 
базасини амалий дастурлардан ажратади. МББТ дастур ва аппарат воситала-
рининг мураккаб комплекси бўлиб, фойдаланувчи шу туфайли фақат маълу-
мотлар базасини мантиқий ташкил этишнигина тасаввур қилади. Маълумотлар 
базасини мантиқий ташкил этиш уни физик амалга оширишдан (яъни ташкил 
этиш ва файлларни ишлашдан) сезиларли фарқ қилиши мумкин. Фойдаланув-
чиларнинг ихтиёрида талаблар тили бўлиб улар ёрдамида фойдаланувчилар 
маълумотларни танлаши ва ўзгартириши мумкин. 11.5 - расмда МББТнинг 
янги стандартларини қўллаётган ёки қўлламаётган фойдаланувчининг 
ҳолатлари кўрсатилган.
Мантиқий тузилишни физик (жисмоний)дан ажратиш ахборотларнинг 
тақдим этишнинг бир қанча босқичлари пайдо бўлишига олиб келди. Натижа-
да турли босқичлардаги анча мураккаб дастурий таъминлаш юзага келди. Энг 
юқори босқичда талаблар тили аввалига бирор оралиқ процедура тилига уза-
тилади. Бу процедура тили ёрдамида кейинчалик танлаш ва бошқа амаллар 
бажариш операциялар бажарилади. Процедура тили ўз навбатида бевосита 
бажариш учун машина тилига тказилади. Ахборотларни тақдим этиш бос-
қичида алоқаларни сақлаш ва ташкил этишнинг барча хусусиятларини ҳисобга 
олиш зарур. Бу маълумотларга самарали ассоциатив киришни таъминлаш учун 
керак. Кидириш ишончли бўлиши учун кесишувчи алоқалар ва инвертация-
лашган рўйхатлар (ёки каталоглар) учун кўрсаткичлар тўп-лами каби меха-
низмларни тизимга киритиш лозим. 
Юқорида ишонч ҳосил қилганимиздек, бу хотираларнинг қўшимча сарфла-
ниш, танлаш ва хизмат кўрсатиш вақтининг кўпайишини талаб қилади. Бундан 
ташқари, тузилмаларни қайта ташкил этиш хато қилиш хусусиятига эга бўлган 
дастурлар билан бажарилади. Тизимли дастурлар фойдаланувчиларга осон 
бўлмаганлиги сабабли, бундай хатоларни фақат анча меҳнат талаб қиладиган, 
маълумотларни тасдиқлаш операциялари орқалигина аниқлаш мумкин. Бу тур-
ли ҳил ахборот тузилмаларини самарали таъминлайдиган тизимларни 
лойиҳалашни қийинлаштиради. Бу қийинчиликларни енгиш учун замонавий 
МББТлар қуйидаги талабларни таъминлаши лозим: 

маълумотларнинг мустақиллиги; 

талабларнинг кучли тили;

жавоб (садо бериш)нинг қисқа вақти; 

маълумотлар ва каталогларни қайта ташкил этишни қисқартириш ёки 
улардан воз кечиш. 

---

44