Termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti sport boshqaruvi kafedrasi

1.3
 
Uyg’onish davrida jismoniy tarbiya tizimi va pedagogik g’oyalarning 
paydo bo’lishi. 
Feodalizm negizida ishlab chiqarish, savdoning o’sishi, shaharlarning 
kengayishi, kapitalistik musnoabatlarning rivojlanishiga olib keldi. Geografik 
jihatdan kengayish natijasida markaziy davlatlar vujudga kela boshladi. Ishlab 
chiqarishning rivojlanishi tabiiy va pedagogik fanlarning taraqqiy etishini ta’minladi. 
Fan va texnika ishlab chiqarishni kengaytirishga yordam berdi. Leonardo da Vinchi 
(1452-1519) qushlarni kuzatib, uchuvchi apparatning tuzilish to’g’risida o’z 
mulohazalarini bildirdi. 
G’arbiy Yevropa va Rossiyada kitob nashr qilish ishi vujudga keldi. 
Kemasozlik taraqqiy etdi. Ispanlar, Gollandlar va inglizlar Janubiy yarim sharda 
ko’pgina geografik kashfiyotlar qilishdi. Ruslar Shimoliy Muz okeaniga tadqiqot 
(ekspedisiya) uyushtirdi. O’q otar qurollarning turlari ko’paydi. 
Tabiatshunoslik sohasida inson faoliyatini o’rganishga doir kashfiyotlar qilindi. 
Leonardo da Vinchi odam gavdasining mutanosibligi va uning harakati mexanikasini 
o’rgandi. Shveysariyalik Paratselye (1493-1541) shogirdlarini bemor yotgan 
joylarida o’qitdi, xirurgiya va terapiyaning uzviy bog’liqligini ta’kidladi. Ispan 
shifokori qon almashishi haqida ba’zi bir ma’lumotlarni bayon etdi. Ingliz olimi 
Garvey (1578-1657) «Yurak va qon harakati haqida» nomli kitob yozdi. D.Bekon 
(1561-1626) faqat kuzatish va tajriba (induksiya, analiz, taqqoslash, tajriba-sinov) 
chinakam ilmiy usullar, deb isbot qildi.
6
Burjuaziya mafkurachilari ilohiy qarashlarga qarama-qarshi ravishda inson 
shaxsini ulug’ladi. Quruq pedagogikaga qarshi, kishining faqat aqlinigina emas, balki 
tanasini ham tarbiyalashga qaratilgan yangi pedagogika ilgari surildi. 
Vittorino da Feltre 
(1378-1466) Italiyada pedagogika sohasidagi dastlabki 
gumanistlardan biri bo’lgan. Hukmdorlar va saroy ahli bolalarini tarbiyalash uchun 
maktab yaratgan. Bunda aqliy va jismoniy tarbiyaga alohida e’tibor berilib, 
yalqovlarni ayovsiz jazolaganlar. Vittorino bolalarni sof havoda o’ynatish, suvda 
suzish va turli jismoniy mashqlarni bajarishga odatlantirdi. 
6
Xonkeldiyev. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti. Darslik. Toshkent.2020. 200 bet. 

---

11 
Mashhur italyan gumanist shifokori Iyeronim Merkurialis (1530-1606) 
gimnastikaga doir 6 ta kitob yozdi. Dastlabki uch kitobini jismoniy mashqlar tarixini 
yoritishga va keyingi uch kitobini esa jismoniy mashqlarning davolovchi 
xususiyatlariga bag’ishladi. U ko’p kuch sarf qiluvchi mashqlarni to’la ma’qullamadi 
va asosan davolovchi jismoniy mashqlarni qo’llab-quvvatladi. 
Fransuz gumanitar yozuvchisi