Ilmiy tadqiqot markazi

Allayarova Mastura Qudratullaevna -
GulDU, katta o’qituvchi
 
Joniqulov Behzodbek Ravshan o’g’li
 - 
GulDU, 2 kurs magistri 
Raqamli iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi bosqichida aholining moliyaviy 
savodxonligini oshirish muammosi dolzarb hisoblanadi. Bu moliya sektorining barqarorligini 
ta'minlash, iste'molchilarni xabardor qilish va ularning javobgarligini oshirish uchun 
muhumdir. Moliyaviy jihat zamonaviy shaxs hayotining deyarli barcha sohalarini qamrab 
oladi. Moliyaviy savodxonlik fuqarolarga o'zlarining moddiy farovonligini boshqarish 
imkoniyatini beradi. Boshlang'ich moliyaviy bilim va ko'nikmalarning yetishmasligi 
insonlarning farovonligini ta'minlash uchun to'g'ri qarorlar qabul qilish imkoniyatlarini 
cheklaydi.
Moliyaviy savodxonlik deganda moliya bilan bog'liq va oqilona moliyaviy qarorlar qabul 
qilish, shuningdek shaxsiy moliyaviy farovonlikka erishish uchun zarur bo'lgan xabardorlik, 
bilim, ko'nikma, munosabat va xatti-harakatlarning yig`indisi, moliyaviy qarorlarni oqilona 
qabul qilish uchun asos yaratadigan shaxsning vakolatlari tushuniladi. Moliyaviy 
savodxonlikni rivojlantirish aholining moliyaviy farovonligini saqlash va yaxshilashga imkon 
beradi.
160
Hozirgi kunda, moliyaviy savodxonlik darajasi yetarli darajada emas, bu muammo 
individual ijtimoiy guruhlar (ayollar, qariyalar va ta`lim darajasi past insonlar) doirasida 
ayniqsa keskin tus olgan. Moliyaviy munosabatlarning umumiy murakkablashishi, davlat 
tomonidan pensiya ta'minotini, qarz mablag'larini olish usullari va boshqalar bo'yicha 
fuqarolarga yuklatilgan javobgarliklarning oshishi tavakkalchilikning qo'shimcha omili 
hisoblanadi. 
Insonlar kundalik faoliyatining bir qismi sifatida optimal harakat algoritmlarini 
eksperimental tarzda ishlab chiqadilar. Biroq insonning tajribasi ko'pincha mavjud 
bo`lmaganligi sababli muhim hodisalar (masalan, ipoteka kreditini olish, ta'lim olish, uzoq 
muddatli investitsiyalarni shakllantirish) kamdan-kam uchraydi. Ayniqsa bu yerda 
tashqaridan olingan o`ziga xos moliyaviy bilimlarning ahamiyati namoyon bo'ladi. 
Ilmiy tadqiqotlar uchun moliyaviy savodxonlikni o'z-o'zini baholash keng tarqalgan 
asosdir. Shunga qaramay, katta obyektivlikka ega bo'lgan boshqa yondashuvlari mavjud. 
Masalan, Shvetsiyada insonlarning moliyaviy "xatolari"ning uch xil turiga ta'sir qilishini 
tekshirishga asoslangan usuldan foydalanadilar: diversifikatsiyaning yetarli emasligi, 
tavakkalchilikni qabul qilishdagi inertsiya va aksiyalarga egalik qilishda dispozitsiya ta'siri.
161
Nazariy jihatdan moliyaviy savodxonlik iqtisodiy vaziyatni yaxshilashning bir usuli 
hisoblanadi. Ammo, tadqiqotchilarning fikriga ko'ra: qat'iy boshqaruv, tanlov arxitekturasini 
yaxshilash uchun rag'batlarni ta'minlash, mahsulotlarning narxlari, shartlari yoki 
160
Синельников
 
М. В
. 
Финансовая грамотность населения как
основа оптимизации финансового поведения в 
условиях
глобализации // Дискуссия. —
2018. 
—
Вып. 88. —
С. 77–
84. 
161
Бекирова С.Э
. 
Финансовая грамотность населения как основа благосостояния семьи
. 
Научный вестник: Финансы, 
банки, инвестиции 
- 2019 - 
№ 2

---

256 
xususiyatlari haqida ma’lumotlarni oshkor qilishni soddalashtirish, chora
-tadbirlarni amalga 
oshirish uchun rag'batlarni ta`minlash 
—
kamroq xarajat bilan xuddi shunday ta'sir 
ko'rsatadi. Jamiyatda doimo mavjud moliyaviy institutlar doirasida xulq-atvor ko'nikmalarini 
rivojlantirish, o'z biznesini yuritish va insonning kundalik hayotiga ta'sir ko'rsatadigan biznes 
jarayonlarini tushunish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni takomillashtirish zarurati 
mavjud bo`lgan. Yuqorida qayd etilgan ehtiyojlarni qondirish uchun aholining moliyaviy 
savodxonlik darajasini rivojlantirish zarur. 
Moliyaviy savodxonlikning yuqori darajasi nafaqat aholining ayrim guruhlarining 
turmush darajasini yaxshilashga olib keladi, balki umuman olganda davlatning iqtisodiy 
rivojlanishiga ham ta'sir ko`rsatadi. Iste'molchilarning ma'lumotlilik va moliyaviy 
savodxonliligi mahsulot sifatiga bo'lgan talabning oshishiga olib keladi, shu sababli bu etkazib 
beruvchilar va sotuvchilar o'rtasida raqobatning kuchayishiga, narxlarning pasayishiga va 
kelajakda bozorni yanada samarali tartibga solinishiga va inflyatsiya darajasini nazorat 
qilishga olib keladi. 
Moliya sohasidagi bilimlarning pastligi quyidagi salbiy oqibatlarga olib keladi: moliyaviy 
firibgarlarga nisbatan kompaniyaning bankrotligidan tortib zaiflik xavfigacha, asossiz 
ravishda katta miqdordagi qarzlar va ba'zi ijtimoiy-psixologik muammolar, masalan, 
depressiya, erta qarish holatlari, o'z joniga qasd qilishga moyilliklar. 
Iman Invest kompaniyasi moliyaviy savodxonlik darajasini baholash maqsadida 
Toshkent shahri aholisiga “Pul yig’asizmi?” savoli bilan yuzlandi.
So’rovnoma 
ishtirokchi
larining javoblariga qaraganda, 57 foiz odam pul jamg’armaydi 
yoki bu
nga ehtiyojlari yo’q; ularning deyarli yarmi (46 foiz) aqalli bir marta bo’lsa ham pul 
to’plashga harakat qilib ko’rgan, qolgan yarmi esa (54 foiz) pul to’plashga umuman 
qiziqmaganliklarini bildirishgan. 
“Pul yig’asizmi?” degan savolga ijobiy javob berganl
ar 43 
foizni tashkil etdi.
Eng qiziqarli faktlardan biri, pul yig’adigan insonlarning 17 foizigina bozorda mavjud 
moliyaviy mahsulotlardan foydalanadilar.