Mamleketlik universiteti jumanov m. A

1. 
Suwiqqa shidamsiz osimlikler 
temperatura tomenlep 
ketken waqitta ziyanlanadi yaki nabit boladi. Olardm nabit boliwi 
fermentler aktivliginin paseyiwi, beloklar ham basqa zatlardm 
almasiwimn buziliwi, kletkadagi membranalar otgiziwshehliginih 
jogaliwi ham assimiliyaciya processinin toqtawi menen baylanisli.
2. 
Muzlawga shidamsiz osimlikler 
uluwma tomen 
temperaturaga shidamsiz bolip, olar toqimalarinda muz payda 
boliwi menen nabit boladi. Toqimalarda 
birlesken kletkalar 
shiresi tomen -1-5°C temperaturada muzlaydi, sebebi citoplazma
I
94

---

ham kletkalardm osmotikaliq 
basimi, toqimalarda suwdm 
inuzlawi temperaturam adewir tomenletedi (-5-7°C). Japiraqtin 
imizlay baslawi -
6
°C ta giizetiledi. Osimlikler denesi aste-aqmn 
muzlaydi ham olar uhw m a muzlap qalmaydi. Bul toparga 
subtropikaliq- barqulla jasil osimlikler kiredi. Jas japiraqlar, guller 
goshli miyweler temperatura -1-2°C qa tomenlegende muzlaydi.
3. 
Muzlawga shidamli osimlikler. 
Bul toparga kiriwshi 
6
simlikler 
klimattin 
mawsimler 
boymsha 
ozgeriwine 
beyimlesken. Juda jo qan darejede suwiq bolganda (-20-42°C) 
Osimliklerdin (jiizim, anar, anjir, shabdal, putalar) jer beti bolimi 
muzlasa da olardm tirishiligi saqlamp qaladi, muzlaw ayinm 
osimliklerde temperatura -3-10°C qa tomenlegende baslanadi.
Temperaturanm tomenlewi menen kletkadagi protoplazmada 
qantli birikpeler toplamp (20-30%) baradi, orayliq vakuoh jiida 
kop 
vakuollarga bolinedi, kletkada suw mugdan kemeyedi, 
natiyjede protoplazma-3-5°C li tom en temperaturaga shidamli 
lazaga otedi. Protoplazmadagi ultrastruktura ham fermentlerdin 
ozgeriwi natiyjesinde kletkadagi protoplazmanm shimgiwmdagi 
temperatura -15°C-20°C -35°C qa tomenlegende de shidamliliq 
darejesin jogaltpaydi. Organizmdi aste-aqmn shmiqtmp banw 
natiyjesinde, 
aym m 
bir 
kletkali 
suw 
otlari 
(Chlorella, 
Chlamydomonas) turleri jasalm a sharayatta temperatura -180- 
195°C qa tomenletilgennen keyin oni aste aqirm kotergende olar 
normal halda rawajlangan.
Osimliklerdin joqari temperaturaga iykemlesiwide turlishe 
boladi, kopshilik osimliklerde joqari temperaturaga beyimlesiwde 
de mawsimler boymsha ozgeris baqlanadi, biraq juda й
1
кеп 
amplitudada bolmaydi ham osimliklerdin rawajlaniw dawirleri 
menen basqariladi.
Osimliklerdin issihqqa shidamliligi, olarga tasir qilip atirgan 
issihqtm kiishine ham 
qansha waqit tasir qilip atirganligma 
baylanisli. Maselen, ortasha issiliq uzaq waqit tasir qilip tursa, 
qisqa waqit tasir qilgan kiishli issiliq kibi osimlikke 
ziyan 
keltiredi.
6
simlikler joqari darejedegi issihqqa salistirmali tomendegi 
ckologiyaliq toparlarga bolinedi.
95

---