Mamleketlik universiteti jumanov m. A

{Citruse limon)
temperatura 
I0°C dan joqan bolgan sharayatta osedi. Limonnm tabiyiy 
sharayatta tarqalgan jerlerinde en suwiq waqitlan topiraqtin 
temperaturasi 10°C tan tuspeydi.
Osimliklerditn gullewi temperaturamn tar shenberinde bolip, 
giil kese japiraqlanmn ashiliwi basqa temperaturam talap qiladi. 
Bir ham eki jilliq osimliklerdin gfillewi ham aymm terekler 
bortiklerinin ashiliwi ushin 3-5°C temperatura kerek. Eger 
suwiqtan keyin temperatura birden 
13-15°C qa koterilse 
osimliklerdin gullewi ham bortiklerdin ashiliw effekti kem boladi. 
Bugan osimliklerdin gullew processine tayar bolmaganligi, 
olardin deneleri jeterli issiliqti almaganligi sebep boladi.
Osimliklerdin tuqim ham miywelerinin pisiwi ushm joqari 
temperatura (35-55°C) kerek boladi. Osimliklerd: i vegetaeiya 
dawirinde 
tuqimnan 
tuqimga 
deyin 
tirishilik 
cikllarmm 
(haywanlarda tuqimnan yamasa baliqlar ikrasman) er jetken 
wakillerinin payda boliwmda qabil etetugm issiliq mugdarma 
effektiv tem peratura jiymdisi dep aytiladi.
91

---

3-keste
Osimlik tuqimlan ham sporalarinm onip shigiwinda minimal, 
optimal ham maksimal temperatura (Larxer, 1975)
Osimlikler
Minimum, °C Optimum, °C
Maksimum, °C
1. Fitopatogen 
zamarnqlar sporasi
0-5
15-30
30-40
2. Galleler
(0)2-4-12
20-25-32
+30-35
3. Sah
10-12
30-32
36-40
Tropik va subtropik 
galleler
(
8
)
10-20
32-40
45-50
4. Tundra ham taw 
osimlikleri
(3)5-12
. 20-30
-
5. Jaylaw 
osimlikleri
(1)2-5
20-30
35-45
6
. Madeniy 
osimlikler
1-3-20
15-25-40
30-40-50
7. Iyne japiraqhlar
15-25
8
. Japiraqlilar
4-10
20-30
35-40
Ozbekistannm
madeniy
osimlikleri:
Arpa
0-5
25-31
31-32
Grechixa
0-5
25-31
37-44
Piste
5-10
27-31
37-44
juweri
5-10
37-44
44-50
Paxta
12-18
35-44
44-50
92

---

Osimlik ham haywanlardm osiwi ham rawajlamwi sirtqi 
ortahq temperaturasina baylanisli boladi. Tomen temperatura ham 
suwiq sharayatta tiri organizmnin zat almasiwi buziladi. Belgili 
temperaturada zat almasiwi normal darejede tiklenedi. Bul 
jagdaydi organizmde normal temperaturanm baslamwi delinedi. 
Temperaturanm baslaniw shegarasi ortasha zona osimliklerinin 
vegetaciyasi ushm orta kunlik temperatura 5°C, madeniy 
osimlikler ushm 10°C, issmi suyiwshi osimlikler ushm 15°C, 
nasekomalardin mayeklerinen lichinkalarmm shigiwi ushin О С qa 
ten.
Forel baligi ikrasmiri rawajlamwi 0°C da baliq mayeginen 
baliq lichinkalari shigadi 2°C ta 205 kunnen keyin, 5°C ta 82 
kiinnen, 10°C ta bolsa 41 kunnen keyin shigadi.
Poykiloterm organizmler rawajlamwi ushm belgili mugdarda 
issiliq aliwi kerek. Bul issiliq paydali temperatura jiymdisi menen 
olshenedi ham bul olshem, joqarida korsetilgenindey, har qiyli 
osimliklerde har qiyli boladi. Organizmler ushm onimli 
temperatura, bul ortaliq temperaturasi ham organizmlerdin 
rawajlamwi 
ushm 
temperaturanm 
baslamwi 
ortasmdagi 
ayirmashiligman kelip shigadi.
Osimliklerdin gullew waqti olar toplangan temperatura 
jiymdisma baylanisli. Maselen, tiiyetabannin ortasha sharayatinda 
giillewi ushm effektiv temperatura jiyindisi 77°C, kislicalar ushm 
453°C, qulpmaylarga 500°C, sari akaciya ushm 700°C kerek.
Osimliklerge jil dawammda temperatura kushinin turli 
darejede pasillar boymsha tasir qiliwma