Mamleketlik universiteti jumanov m. A

absolyut 
ham 
salistirmali 
bolip bolinedi. 1-si 
tuwilgan osoblardm uluwma sam menen xarakterlenedi. Maselen, 
eger arqa suwinlarinm populyaciyasinda 16 mm bas bohp, bir 
jiida 2 mih suwinsha payda bolsa, onda absolyut tuwiliwshihqti 
korsetedi. Salistirmali tuwiliwshihqti belgili waqit intervalinda 
osob sammn ortasha ozgerisi esabinda esaplaydi.
Tuwdiwshdiq ulkenligi koplegen sebeplerge baylanisli 
boladi. Bunda kobeyiwge uqipli bolgan osoblardm dlesi lilken 
ahmiyetke iye, ol jmisiy ham jas toparlardm qatnasi menen 
amqlanadi. Sonday-aq generaciya izbe-izliginin tezligi de 
ahmiyetli. Maselen, nasekomalar arasmda monovoltinli ham 
polivoltinli turler ushirasadi. 1-si jilma bir, 2-si bir neshe 
generaciya beredi. Maselen, shinnjalarda mawsim boymsha 15 
partogenetikahq awladlar sanaladi.
Omiri dawammda kobeyiw dawiri sanma qarap monociklh 
ham policiklli turler ajiraladi.
M onocikllilik
adette jirnsiy erjetken jagdaymda omiri qisqa 
waqit dawam etetugm turlerge tan (losos bahqlari, may qomzlan 
h.b. nasekomalar).
P olicikllilik
bolsa kobinshe omirtqah haywanlarga ham bir 
qatar omirtqasizlarga, maselen shayan tarizlilerge tan qasiyet 
bohp, bunda turler bir mawsimde bir neshe marte nasil beredi.
Osimliklerde mono ham polikarp turgc bolinedi. Olar omiri 
dawammda bir marte ham kop marte kobeyedi. Tuwiliwshiliqtin 
ulkenliginde jane kobeyiw dawiri ham omirinin uzaqligmin 
qatnasi ahmiyetke iye. Bul dawir drozofila samkasi ushm 65% 
atirapmda, shistocerka shegirtkesi padasi ushm 15%, al podenka
248

---

ushm barligi bolip 0,5 ten 1% ke shekem uzaqhqqa iye. 
Osoblardin 
tuwgishhgi 
da 
ulken 
rol 
oynaydi. 
Biraq 
populyaciyanm kobeyiwshi ligi qade boymsha tuwgishliqqa tuwra 
proporcional bolmaydi. Tuwgishliq kopshilik hallarda awladqa 
jaqsi qaraw, bagiw darejesine yamasa mayektin aziq zatlar menen 
tamiyinlengenligine baylanisli boladi. Baliqlar arasmda seld, 
treska, kambala h.b. kop uwildmq shashadi. Maselen, saxalin 
seldi 38-46 mm mayda uwildiriq shashadi. Amur gorbushasmin 
ortasha tuwiwshiligi 4-6 mm diametrdegi 1300-1500 uwildmqti 
quraydi. Akula ham Ximerdin uwildingi iri bolip 6-8 sm ge jetedi. 
Bul baliqlardm mayegi tigiz qorgawshi qabiqqa iye. Olardm sani 
jiida az, bir samkaga bir neshe danasi jetedi.
Ozinin balalarm qorgawshi ham awqatlandmwshi turlerde 
tuwiwshiliq juda tomen. Quslarda mayek qoyiw baliqlardagi kibi 
mmga shekem ozgermeydi. Olar birden 20-25 ke shekem mayek 
qoyiwi mumkin. Olar balalarm bagiw ushm koplep energiya 
jogaltadi. Mayda quslar uyasina bir sutkada 100 marte aziq ahp 
keledi. Maselen: gorixvostka (qizil qum shimshigi) 200 den kop, 
lilken sinica 400, al krapivnik (sayrawshi qus) 600 martebege 
shekem uyasina aziq ahp keledi. Eger uyaga qoyilgan mayekler 
adettegiden kop bolsa, shojeler toyip aziqlana almaydi, yagniy 
aziq jeterli bolmaydi ham omn omir siiriwshiligi pas boladi.
Eger populyaciyalarda tuwiwshiliq joqari bolsa, olardm nabit 
boliwi joqan boladi. Sonin ushm populyaciyalarda tuwiwshiliq 
joqan bolsa, olardm uluwma kobeyiwi pas boladi.