M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Moddiy zaxiralarning turlari. 
X om ashyoning m ahsulotga 
aylanishi y o lid a va mahsulotning oxirgi itse’molchigacha bo‘lgan 
harakatida zaxiralarning ikkita asosiy turi tashkil etiladi: ishlab 
chiqarish va m ahsulot zaxiralari.
Ishlab chiqarish zaxiralari
iste’m olchi-tashkilotlarda shakllan- 
tiriladi va ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta ’minlashga 
m o ‘ljallangan.
Mahsulot zaxiralari
ishlab chiqaruvchi korxonaiarda tayyor 
mahsulot zaxiralaridan ham da mahsulotni yetkazib beruvchidan 
iste’molchiga qaratilgan harakatidagi zaxiralardan, ya’ni ulguiji 
va chakana savdo korxonalarida, tayyorlov tashkilotlarida va 
y o ld a g i zaxiralardan iborat. U lar iste’m olchilarning m oddiy 
resurslar bilan uzluksiz ta ’m inlanishi uchun zarur.
Ishlab cliiqarish va m ahsulot zaxiralari joriy, tayyorlov, sug‘urta 
va mavsumiylarga boiinadi.
Joriy zaxiralar
korxonada yetkazib berishlar o ‘rtasidagi interval 
ichida uzluksiz ishni ta ’minlash va mahsulot partiyalarini optimal 
miqdorda ishlab chiqarish uchun zarur. Zaxiralarning bu qismi 
bir tekis va vaqtida ta ’m inot sharoitlarida yetkazib berish va bir 
m artalik iste’mol hajmlarining mos kelmasligi ham da material 
harakati bilan bog£liq b o ig a n to'xtashlar natijasida shakllanadi.
Tayyorlov zaxiralari
m ateriallarni ishlatishga tayyorlash va 
ularni ish joylariga yetkazib berish davrida uzluksiz ishni ta ’minlash 
uchun tashkil etiladi.
Kafolatlangan (sug'urta) zaxiralari
t a ’m in o t jaray o n id ag i 
uzilishlar yoki ishlab chiqarish hajmidagi o ‘zgarishlar vujudga 
kelgan holatlarda korxonaning ishini ta ’minlash uchun zarur. Bu 
zaxiralar yordam ida haqiqiy talab bashorat qilinganida ishlab 
chiqarilayotgan m ahsulotning haqiqiy hajmini rejalashtirilgandan 
va h ar xil operatsiyalar bajarilishining haqiqiy m udd atlarin i 
rejadagilardan chetlanishlari qoplanadi.
Mavsumiy zaxiralar ishlab chiqarish yoki iste’mol hajmining 
mavsumiy o ‘zgarishlari bilan asoslanadi. Bu zaxira bashorat
113

---

qilinayotgan (mavsumiy) talabning o ‘sishini qondirishga ham da 
dam olishlar davrida korxona quw atining pasayishiga moMjallangan.
7.2. Z axiralarni boshqarish tizimida x arajatlar