I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

4.1.4-Расм. 
Инвестициялар, 
чиқиб 
кетиш 
ва 
капитал 
билан 
қуролланганликни барқарор даражаси. 
E 
k
1 
k
* 
k
2 
sf(k) 
i, dk 
i=dk 
k 
0 
dk 
k 
dk 

---

83 
Капитал билан қуролланганликнинг мувозанатли даражасига жамғарма 
меѐъри таъсир кўрсатади. Унинг 
(S1)
дан 
(S2) 
гача ўсиши
(S1f(R))
дан 
(S2f(R))
га 
силжитади ва иқтисодиѐт юқорироқ капитал билан қуролланганлик 
(R*)
ва 
юқорироқ меҳнат унумдорлигига эга янги мувозанатли ҳолатга ўтади. 
Шундай қилиб Р. Солоу модели жамғарма меъѐри барқарор капитал 
билан қуролланганликни белгиловчи асосий омил эканлигини кўрсатади. 
Жамғарманинг нисбатан юқорироқ меъѐри капиталнинг кўпроқ заҳираси ва 
ишлаб чиқаришнинг нисбатан юқорироқ даражасини таъминлайди. 
Шу билан бирга жамғариш жараѐни иқтисодий ўсиш механизмини 
белгилаб бермайди, у фақат бир мувозанат ҳолатдан иккинчисига ўтилишини 
ифодалайди. Шунинг учун Р. Солоу моделининг кейинги ривожланиши аҳоли 
сонини ўзгариши ва техник тараққиѐтнинг тезлашишини кўзда тутади. Олдин 
аҳолининг ўсиши омилини кўзатамиз. 
Аҳоли сони ўсгандаги капитал билан қуроланганликнинг мувозанатли 
даражаси. Аҳоли доимий (
n
) суръат билан ўсади деб тасаввур қиламиз. 
Ишчилар сонининг кўпайиши бошқа тенг шароитларда меҳнатнинг капитал 
билан қуролланишининг қисқаришига олиб келиши мумкин. Натижада, бир 
ишчига капитал заҳираси ўзгаришини кўрсатувчи тенглама қуйидаги 
кўринишга эга бўлади: 
ΔR=ί-dR-nR=> ΔR=ί-(d+n)R 
(4.1.8) 
Меҳнатнинг капитал билан қуроланганлиги пасайиши туфайли уни 
олдинги даражада сақлаб туриш учун инвестицияларнинг капитал чиқиб 
кетишини қоплайдиган ҳажми зарур. 
Математик 
жиҳатдан 
ўзгармас 
капитал 
билан 
қуроланганлик 
шароитидаги иқтисодиѐтда барқарор мувозанатни ифодаловчи бу талаб 
қуйидаги кўринишга эга бўлади: 
ΔR=sf(R)-(d+n)R=0 ѐки sf(R)=(d+n)R
(4.1.9)
 
Тенгламадаги 
(d+n)R
инвестицияларнинг критик катталигини 
характерлайди. Яъни бир ишчига тўғри келадиган капитални доимий ўзгармас 
даражада сақлаб турадиган ҳажмини ифодалайди. 

---

84 
Аҳоли ўсишининг ҳисобга олган ҳолда Р. Солоу моделини график 
жиҳатдан ифодалаш учун меҳнатнинг капитал билан қуролланганлиги барқарор 
даражасини 
(R*)
деб белгилаймиз. Аниқлаганимиздек, агар бир ишчига тўғри 
келадиган капитал (R=const) бўлса иқтисодиѐт мувозанат ҳолатида бўлади. 
Агар 
R1
бўлса, унда амалдаги инвестициялар уларнинг критик 
катталигидан юқори ва 
(R1)
ўсади. Агар 
R2>R*,
унда инвестициялар уларнинг 
критик даражасидан паст ва 
R2 
га пасаяди.
Модел иқтисодиѐт барқарор ҳолатда бўлиши учун инвестициялар sf(R) 
капитал чиқиб кетиши ва аҳолининг ўсиши
(d+n)R
оқибатларини қоплаши 
кераклигини кўрсатади. Б ҳолда капитал билан қуролланганлик 
(R)
ва меҳнат 
унумдорлиги 
(У)
ўзгармас қолади. Лекин аҳоли ўсишида капиталнинг 
доимийлиги. Капитал ҳам аҳолига мос суръатда ўсиши кераклигини англатади: 
яъни: 
ΔY/Y=ΔL/L=ΔΚ/K=nn 
(4.1.10)
 
Бундан қуйидаги хулоса келиб чиқади: аҳолининг ўсиши – 
иқтисоиѐтнинг барқарорлик ҳолати шароиидаги ўзлуксиз иқтисодий ўсишнинг 
сабабларидан бири. 
Бироқ агар аҳолининг ўсиши инвестициянинг ошиши билан бирга 
бормаса, унда бу бир ишчига туғри келадиган капитал заҳирасининг 
камайишига олиб келади.Аҳолининг n дан n1 га ўсиши