Yozma savollar uchun namuna

196“Bеdov
tuya olg‘a tomon yеlday uchib kеtdi, ortidan ta’qib ostiga olgan jungjanglar 
baqirishib-qiyqirishib, nayzalarini siltab, dag‘dag‘a qilgancha uni quvlab borishardi”.
Ajratib 
ko‘rsatilgan so‘zni leksik tahlil qiling. 
JAVOB: 
bedov 
so'zini 
leksik 
ma'nosi 
bedav 
shaklida 
ham 
keladi,yugurik,uchqur,o'ynoqi.Ko'pincha otga nisbatan ishlatiladi.Asarda tuyaga nisbatan 
ishlatilgan Sifat ,xususiyat sifati,nisbiy,qanday so'rog'iga javob bo'ladi,sodda,sodda tub. 
197“— Sеn qo‘rqmagin! Mana buni ushla! — dеb jungjangning kattasi manqurtga o‘q-yoy 
tutqazdi”
. Matndan olmoshlarni topib, morfologik tahlil qiling. 
JAVOB: olmoshlarning morfologik tahlili 
Sen,mana bu 
Sen-ko'rsatish olmoshi,llshaxs birlik, 
Sodda olmosh leksik ma'noga ega emas.faqat grammatik ma'noga ega,boshqa so'z Turkumlari 
o'rnida qo'llanib keldadi
 
198“Uyasidan cho‘chitib uchirib yuborilgan qush kabi Nayman ona Sario‘zak cho‘llarida oyog‘i 
kuygan tovuqday yеlib-yugurardi. Endi nima qilarini, nimaga umid bog‘lashni bilmasdi”
. 
Matndagi o‘xshatishlarga izoh bering. 
JAVOB: O'xshatishlarga izoh 

---

49 
Uyasidan cho'chitib uchirib yuborilgan qush,oyog'i kuygan tovuqday.Ushbu o'xshatishalar asarda 
Nayman onaga nisbatan qo'llangan.Aynan Nayman ona Sario'zak cho'lida Jo'lamonni topgandan 
keyin uni uyga olib ketish uchun harakat qilgan jarayonda ishlatiladi. 
200“Jungjanglar endi nima qilisharkin?”.
Sodda gap tahlili. 
JAVOB: Sodda gap tahlili 
Jungjanglar endi nima qilisharkan? 
Ifoda-maqsadiga ko'ra so'roq gap,tuzilishiga ko'ra sodda gap,voqelikka munosabatiga ko'ra tasdiq 
gap,to'liq gap, sintaktik vazifa bajarmagan birliklar yo'q,sodda yoyiq gap 
201“Nayman ona uzoq vaqt ko‘z uzmay turdi, ularning qorasi ko‘rinmay qolgach, o‘g‘li tomon 
yo‘l solib qanday bo‘lmasin, uni o‘zi bilan birga olib kеtmoqchi bo‘ldi”
. Iboralarni frazeologik 
tahlil qiling. 
JAVOB: Frazeologik tahlil 
Ko'z uzmay turdi,qorasi ko'rinmay qolgach,yo'l solib ketdi. 
Ko'z uzmay turdi-bir narsaga tikilib turmoq 
202“Ammo-lеkin, jungjanglarning yovuzligini sira ham kеhirib bo‘lmaydi, ularning 
xiyonatkorligi yеtti yot qo‘shni bo‘lib ham yashash mumkin emasligini ko‘rsatib turibdi...”.
Matndagi yordamchi so‘zlarni tahlil qiling. 
JAVOB: Yordamchilar 
Ammo-lekin,sira ,ham, 
Ammo-lekin 
bog'lovchi, 
teng 
bo'lovchi,zidlov 
bo'lovchisi,sof 
bo'lovchi,juft 
holida 
qo'llangan,leksik ma'no anglatmaydi, 
Sira yuklama,kuchaytiruv ta'kid yuklamasi,sof yuklama,so'z yuklama 
ham-yuklama,so'z yuklama,kuchaytiruv-ta'kid yuklamasi,leksik ma'no anglatmaydi, grammatik 
ma'no ifodalaydi 
203“Ona o‘g‘li tomon borar ekan, shu kеchasiyoq bu yеrdan kеtish zarurligini unga qanday qilib 
tushuntirsam ekan, dеb yo‘l-yo‘lakay o‘ylar edi. Qosh qoraya boshladi”
. Gapni bo‘laklarga 
ajrating. 
JAVOB: 
204“Oqmoya katta uyur tomon bеkasini yеldirib borardi”
. Fonetik tahlil qiling. 
205“—Jo‘lomon! Qulunim Jo‘lomon, qanisan? — dеb chaqira boshladi Nayman ona.Qilt etgan 
jon ko‘rinmadi, hеch qanday ovoz eshitilmadi”
. Matndagi undalmalarni aniqlang. 
206“Ona: “Otma!” dеyishga ulgurdi, xolos. 
Bu o‘lim zarbasi edi. Nayman ona ikki bukildi va Oqmoyaning bo‘yniga yopishgancha “shilq” 
etib tushdi. Lеkin undan oldinroq boshidan oq ro‘mol uchib kеtib, havoda qushga aylanib 
chirqiray boshladi: “Kimning farzandisan, eslab ko‘r! Oting nima? Otangning oti Do‘nanboy! 
Do‘nanboy!
Do‘nanboy!..”. Matnni leksik tahlil qiling. 
207“Mahbub ul-qulub” asarining beshinchi fasli, ya’ni “Vazirlar zikri” haqida ma’lumot bering. 
208“Mahbub ul-qulub”dan olingan ushbu masnaviyni badiiy tahlil qiling: Gahe topdim falakdin 
notavonlig‘, 
Gohe ko‘rdim zamondin komronlig‘ 
Base issig‘, sovug‘ ko‘rdim zamonda, 
Base achchig‘, chuchuk tottim jahonda. 

---

50 
209“Mahbub ul-qulub” asarining birinchi qismi haqida ma’lumot bering. 
210“Mahbub ul-qulub”ning “Tavoze va adab zikrida” bayon etilgan hikoyatni yozma bayon 
qiling. 
J: Tavozu’ xalqni kishi muhabbatig‘a shefta qilur va ulusni foil mavaddatig‘a firifta qilur. 
Do‘stlug‘
gulshanida nazorat gullari ochar va ul gulshandin uns va ulfat bazmida turluk gullar sochar. 
Mutakab
bir dushmang‘a muloyamat sari yo‘l ko‘rguzur va mu’jib xasm xotirig‘a insoniyat zavqin 
o‘lturg‘uzar.
Takrori hayosiz muddaiyni uyat sarhaddig‘a boshqarur va te’dodi insofiz aduvni yamonlikdin 
o‘tkarur.
Agarchi borcha eldin xo‘bdur va bari xaloyiqdin marg‘ub, ammo sarafrozlardin xo‘broqdur va
beniyozlardin marg‘ubroq. Abnoyi jinsdin bir-biriga mustahsan, akobirdin asog‘irg‘a ahsan. Saxo
qilmay elni shod qilur va ato ko‘rguzmay kishini g‘amdin ozod qilur. Adab kichik yoshlig‘larni
ulug‘lar duosig‘a sazovor etar va ul duo barakati bila umrdin barxurdor. Kichiklar mehrin ulug‘lar
ko‘nglig‘a solur va ul muhabbat ko‘ngulda muabbad qolur.
Ushog‘larni ko‘zga ulug‘ qilur atvoridin xalq ulug‘liq bilur. Xalq jonibidin behurmatliq eshigin
bog‘lar va kishini hazl va istixfofdin saxlar.Tabiatg‘a insoniyat tariyqida andom berur va mijozg‘a
odamiyliq manzilida orom yetkurur. Kichiklarg‘akim, andin muncha bo‘lg‘ay, ulug‘larg‘a 
ko‘rkim,
necha muncha bo‘lg‘ay.
Muhabbatg‘a zebu piroya adabdin yetar va muvaddatg‘a ravnaq va baho tarkidin ketar. Adab va
tavozu’ ko‘zgusig‘a jilo berur, ikki jonibdin yorug‘luq yetkurur.
Tavozu’ va adab ahtlig‘a ta’zim va hurmat yetar va ul donani ekkan bu mahsulni jam’ etar. Xalq
ixtilotida hamida axloq ibtidosi bu xisoldur va bu rusux topsa muhabbat ixtiloli maholdur. Ikki
jonibdin agar xulqi karim bo‘lg‘ay, adab va tavozu’ muqobalasida izzat va ta’zim bo‘lg‘ay. 
Xusho, bu
nav’ ahbob orasida suhbat va bu tavr ashob orasida muvaddat. Mundoq ahli muhabbat va vadod 
va
xayli muvaddat va ittihod. Agar zoxirda do‘stlug‘ safosi uchundur dunyoda komgorliqdur. Va 
agar
ma’noda tengri rizosi oxiratda umidi rastgorliqdur. Va agar tengrilik uchun bo‘lsa, «At-ta’zimu li
amrilloh»20 saodati hosil va agar xoliq do‘stlig‘i uchun bo‘lsa, «Ash-shafqatu alo xalqilloxi»21 
davlati
vosil.
Bu oliy martabag‘a shonista va loyiq muvaffaqedurki, zoti faqr davlatig‘a muloyim va muvofiq,
yo‘qki, mutakabbiri hudpisand va johili noxiradmand.
Bayt:
Aqlu hikmat ishidur buyla maoshu oyin,
Qayta topqay muni har nafsparastu xudbin.

---

51 
Hikoyat: Axbor roviylari va osor hoviylari mundoq rivoyat qilibdurlarkim, bir ov hangomasi
g‘avg‘osida va chopmoq va otmoq orasida Xusrav Parvezning sarafrozliq tojidin gavhari obdor 
va
durri shahvor uzulub yerga tushti. Va ov ishtig‘olidin anga hech kishiga xabar bo‘lmadi. Ovdin
Madoying‘a kayttilar. Chun ul ishni bildilar va xaloyiqni munodi bila chiqordilar va ul gavhari 
noyobni
tilay bordilar Chun ul zebi toj mulk xiroji erdi, topqong‘a ko‘l nima va kiromand sila va’da bo‘ldi.
Xalq ul biyobonda justu jo‘yida va sila orzusi guftigo‘yida.
Ittifoqo ikki hamroh: biri g‘ofil va biri ogoh. G‘ofil jahl yuzidin xudpisand, ogoh tavozu’ va adab
zevaridin arjumand. Birining ismi Mudbiri jahongard va birining oti Muqbili javonmard. Ul
biyobondog‘i yo‘lg‘a ozim va shahr sari borurg‘a jozim. Po‘yanamo va dashtpaymo erdilar, chun 
dar
talab elga yovushtilar. Ul xalqni boshlab chiqqon kishiga yo‘luqushtilar. Mudbir takabbur bila 
anga
boqmay o‘tti. Muqbil insoniyat tariyqin ilgari tutti. Ul solorg‘a adab va tavozu’ bila bosh indurdi,
ayog‘i ostida gavhar xudtushgan ermish, ko‘rub olib, o‘pub ul solorg‘a tuta berdi, ul xud mav’ud
silaning vakili erdi. Muqbilning iligin tutub shaharg‘a qaytti. Xusrav xushhol va munbasit bo‘ldi. 
Va
aning uzrin degandin ortuq ehson bila qo‘ldi. Mudbir takabbur natijasidin shahar gulxanida 
maqom
tutub, Muqbil adab va tavozu’ foydasidin gavxari maqsud topib, shoh gulshanida orom topti. 
211“Mahbub ul-qulub” asaridagi 11-tanbeh (Saxovat va himmat bobida) haqida ma’lumot bering. 
J: Saxovat insoniyat bog‘ining borvar shajaridur, balki ul shajarning mufid samaridur. Odamiyliq
kishvarining bahri mavjvari, balki ul mavj bahrining samin gavhari. Saxovatsiz kishi - yog‘insiz 
abri
bahor va royihasiz mushki totor. Mevasiz yig‘och hamonu o‘tun hamon va yog‘insiz bulut 
hamonu
tutun hamon. Saxosiz kishi birla gavharsiz sadafning bir hukmi bor. Dursiz sadaf bila o‘lub 
qurug‘on
ne e’tibor.
Bahil behishtqa kirmas agar sayyidi Qurashiy bo‘lsun va saxiy tamug‘i bormas, agarchi bandai
habashiy bo‘lsun. Saxiy bulutdur - ishi xirmon, balki maxzan bermak. Baxil mo‘rdur - da’bi 
xo‘sha
balki dona termak. Himmat ahlig‘adur saxovat ixtisosi va bu ikki sharif sifat valoyat xosi. Saxovat
odamig‘a badandur va himmat anga ruh va himmat ahlidin olamda yuz ming futuh. Himmatsiz 
kishi er
sonida emas, ruhsiz badanni kishi tirik demas. Oliy himmat shohbozedur baland parvoz va 
behimmat
sichqon sayyode yurutachi toz. Shunqor maskani shohning bilagi, yurutachi maqomi o‘luksaning
sassig‘ badani va so‘ngagi.

---

52 
Arslon ishi sayd urub sibo’ni to‘yg‘ormoq va sichqon varzishi diram o‘g‘urlab, tugunni 
axtarmoq.
Sohibi hikmat muflisliq bila past bo‘lmas, himmatsiz ganj topsa, biyiklarga hamdast bo‘lmas. 
Chinor
ilgi xolilig‘idin biyikligiga ne nuqson va tufroqqa nihon ganjlari bila ne ulvi shon. Himmat ahlig‘a
agarchi biyik kavkabdur, ammo saxovatg‘a necha martabadur, Isrof saxo emas va itlofni ma’no 
ahli
saxo demas. Haq molin kuydurganni devona derlar va yorug‘ kunda sham’i kofuriy yoqqonni 
aqldin
begona derlar. Mubohot uchun bermak xudnamoliq va aning bila o‘zin saxiy demak behayoliq. 
Ulki el
ko‘rmaguncha bermas - laimdur, saxiy emas. Tilab berganni ham sahodin yiroq bil; ibram bila
bergandin bermaganni yaxshiroq bil. Birta o‘tmakni ikki bo‘lub, yarmin bir ochg‘a berganni saxiy 
de;
o‘zi yemay barin muhtojga berganni axiy de
212“Boburnoma” ga oid tadqiqot ishlari hamda uning o‘rganilishi haqida ma’lumot bering.