Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

Назорат саволлари
1. Коррупцияга қарши муросасизлик маданияти, деганда нимани 
тушунасиз?
2. “Коррупция” тушунчасига таъриф беринг.
3. Коррупцияни бартараф этишда қайси омиллар муҳим ҳисобланади?
4. Коррупциянинг ижтимоий оқибатларини ёритиб беринг.
5. Жамиятда коррупцияга қарши курашувчи субъектлар доирасини 
кўрсатинг.
6. Коррупцияга қарши курашишнинг маънавий-ахлоқий жиҳатлари 
деганда нимани тушунасиз?
7. Коррупциянинг ижтимоий оқибатларини бартараф этишда фуқа-
роларнинг ўрнини тушунтириб беринг.

---

21
II БОБ. ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИЛАРИ ОДОБ-АХЛОҚИ
ВА МАДАНИЯТИ
2.1. “Давлат хизматчилари одоб-ахлоқи
тушунчаси” ва унинг маънавий негизлари
Давлат хизмати давлат органларининг вазифалари, функциялари ва 
ваколатларини таъминлаш бўйича олиб бориладиган профессионал фао-
лият ҳисобланади. Ушбу фаолият давлат хизматчиси томонидан амалга 
оширилгани сабабли, муайян ижтимоий-руҳий асосларга эга. Шунингдек, 
ҳар қандай ижтимоий фаолият инсон томонидан амалга оширилади ва 
унда инсоний муносабатлар устувор аҳамият касб этади. 
Бундан ташқари, давлат хизматининг мақсад ва вазифаларига эри
-
шиш давлат хизматчисидан мустаҳкам ҳамда ишончли, соғлом ахлоқий-
маънавий муҳит яратилишини ҳам талаб этади. Зеро, давлат фуқаролик 
хизматининг барқарорлиги ва ишончлилиги мансабдор шахснинг 
нафақат касбий тайёргарлигига, балки унинг маънавий фазилатларига 
ҳам боғлиқ.
Одоб-ахлоқ – бу онгнинг ўзига хос шакли ва жамият (ахлоқий) му
-
носабатлари, шунингдек, кадрлар ва давлат хизмати соҳасидаги муно
-
сабатларнинг ўзига хос шаклидир. Одоб-ахлоқнинг ўзига хос томон
-
лари унинг вазифасининг умумийлиги; анъаналар, одатларга суяниш; 
жамоатчилик фикрини инобатга олиш; жамиятдаги муносабатларда 
унинг алоҳида аҳамиятини белгиловчи субъектив-шахсий характери 
ҳисобланади. Инсон касбий фаолиятининг ҳар қандай кўриниши ходим 
ахлоқини ўзининг одоб-ахлоқ меъёрлари билан тартибга соладиган кор
-
поратив касбий этикани шакллантиради. Касбий этика бошқарув тизими 
ва энг аввало, давлат хизмати учун алоҳида аҳамиятга эга. 
Давлат хизматчиси одоб-ахлоқи давлат-хизмат муносабатларида 
кенг қўлланилса-да, ўқув адабиётларида унга ягона таъриф берилмаган. 
“Одоб-ахлоқ” тушунчаси илмий муомалада “этика”, “одоб”, “ахлоқ” каби 
тушунчалар орқали кенг қўлланилади. “Этика” тушунчаси халқаро муно
-
сабатларда махсус атама сифатида ҳам ишлатилади. 
Этика [лот. ethiсa юн. ethоs – урф-одат, хулқ-атвор] ахлоқ ва унинг 
шахс ҳам да жамият ҳаётидаги ўрнини, ахлоқнинг шаклланиш шарт-
шароитларини ва шакл ларини ўрганувчи фалсафий таълимот сифатида 
эътироф этилади. Шунингдек, у бирор синф, ижтимоий гуруҳ ёки бирор 

---

22
касб эгаларига хос одоб-ахлоқ, унинг меъ ёрлари ва қоидалари мажмуи
-
ни ҳам ифода этади
6
. 
Ахлоқ
– кишининг табиати, муомала, хатти-ҳаракат одоби. Ас
-
лини олганда, ахлоқ-маънавиятнинг ўзагини ташкил этади. Ижтимоий 
ҳаётимизда маънавиятга алоҳида эътибор қаратилади. Чунки маъна
-
вият – кишининг ички, руҳий, ахлоқий қиёфаси, тушунчаси бўлиб,
маълум бир ахлоқ меъёрлари, қадриятлар асосида яшаш тарзи, умуман, 
ҳаё тидир. 
Шахсга тегишли ахлоқнинг икки турини фарқлаш лозим. Биринчиси,
универсал ахлоқ бўлиб, у шахснинг ёши ёки жамиятда тутган ўрнидан 
қатъи назар барча шахсларда бўлиши лозим. Иккинчиси, касбий одоб 
бўлиб, унга шахснинг касби ёки жамиятда эгаллаган муайян ижтимо
-
ий мавқеи сабабли эга бўлиши талаб этилади. Давлат хизматчисининг 
одоб-ахлоқи ҳам унинг давлат хизмати лавозимларини эгаллаши билан 
боғлиқ ҳисобланади. Умуман олганда, ахлоқ одамларни бирлаштиришга, 
жипслаштиришга, жамиятда барқарор ва адолатли муносабатларни таъ
-
минлашга қаратилган қадриятларда намоён бўлади.
Давлат бошқарув органлари томонидан давлат функция ҳамда 
вазифаларини амалга ошириш жараёнида аҳолига турли хизматлар 
кўрсатилади. Мазкур давлат хизматларини кўрсатиш жараёнида дав
-
лат хизматчиларининг одоб-ахлоқи алоҳида аҳамият касб этади. Чунки 
ахлоқ инсоннинг шахсий қадрияти сифатида унинг фаолиятига кўчади 
ва уни натижага йўналтирувчи кучга айланади.
Давлат хизмати этикаси мансабдор шахснинг одоб-ахлоқи моҳиятини 
ифодалайдиган нуқтаи назарлар, қоидалар ва меъёрларни қамраб ола
-
ди, шунингдек, унинг давлат, давлат хизматчилари, фуқаролик жамияти 
билан муносабатларига доир маънавий талабларни ўзида жамлайди.
Давлат хизматининг одоб-ахлоқ қоидалари деганда, давлат хиз
-
матида бўлган ходимнинг давлат билан ўзаро муносабатлари, у хизмат 
қилаётган фуқаролик жамияти, давлат ва унинг фуқаролари ҳуқуқи, 
6
Ўзбек тилининг изоҳли луғати // А.Мадвалиев таҳрири остида. Бешинчи 
жилд. – Т: ЎзМЭ, 2007. – 61 б.