Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

1.2. “Коррупция” тушунчаси ва унинг
ижтимоий оқибатлари
Мамлакатда қонун устуворлигини таъминлаш ва барқарор ривож-
ланишга энг катта тўсиқ бу коррупция балосидир. Шунинг учун корруп-
цияга қарши курашиш масаласи давлат сиёсатида марказий масалалар
-
дан бири ҳисобланади. Коррупция балосига илмий ва назарий адабиёт
-
ларда турлича таърифлар берилган. 
Таъкидлаш жоизки, 2017 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Респуб-
ликасининг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонунида кор
-
рупция
 
шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатла
-
рини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб, моддий ёки номод
-
дий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди 
шунингдек, бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этиши экан
-
лиги белгиланган.
Шу сабабли, қонунчиликда давлат органлари ва фуқаролик жамияти 
институтларининг ушбу иллатга қарши курашдаги куч ҳамда имконият
-

---

14
ларини бирлаштириш мақсади назарда тутилган. Мазкур иллатга қарши 
курашишга барча давлат органлари, сиёсий партиялар, жамоат ташки
-
лотлари, оммавий ахборот воситалари, умуман, ҳар бир фуқаро сафар
-
бар этилиши зарур эканлигини қайд этиш зарур. Зеро, жамиятда кор
-
рупцияга қарши кучли иммунитет шаклланмас экан, жамият бу балодан 
қутула олмайди.
Кўпчилик мутахассислар коррупциянинг сабаблари сиёсий инсти
-
тутларнинг мукаммал эмаслигига боғлиқ, деб билишади. Чунки, мамла
-
катнинг ички ва ташқи бошқариш механизмлари, асосан, ушбу инсти
-
тутларнинг қандай ишлашига боғлиқдир. Бундан ташқари, аҳолининг 
қонунни билмаслиги ёки тушунмаслиги, мамлакатдаги сиёсий ҳолатнинг 
барқарор эмаслиги, ҳукумат институтларининг ўзаро ҳамкорликда 
ҳаракат қилиш механизмининг йўқлиги, мамлакат бюрократик аппара
-
тининг мақсадлари сиёсий элитага тобе ҳолда ишлаши, унинг мамлакат 
ривожига суст ҳолда ёндашиши, сиёсий ўйинларнинг авж олиши, юқори 
турувчи амалдорларнинг таниш-билиш, қуда-анда бўлиб ҳукуматни 
бошқаришга ўз таъсирини ўтказиши, ижро ҳокимиятида бирликнинг 
йўқолиши, битта йўналишнинг бир нечта инстанциялар томонидан 
бошқарилиши, фуқароларнинг давлат бошқарувидаги иштирокининг 
сустлиги ва бошқа ҳолатлар коррупциянинг сабабларидандир.
Коррупциянинг ривожланиб кетишига давлат секторида иш ҳақи-
нинг хусусий секторга қараганда камлиги, давлат томонидан бозор 
иқтисодиётининг “тартибга солиниши”, фуқароларнинг амалдорлар
-
га бўйсуниб қолиши, давлатнинг монополистик сиёсати, иқтисоднинг 
барқарор эмаслиги, иқтисодий ривож-ланишнинг пастлиги ҳам сабаб 
бўлиши мумкин.
Коррупцияга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бар
-
тараф этиш унинг оқибатларини бартараф этишдан яхшидир. Шу са
-
бабли, Ўзбекистон Республикасининг “Коррупцияга қарши курашиш 
тўғрисида”ги Қонуни давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида 
коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш 
давлат сиёсатининг устувор йўналиши сифатида белгиланган. 
Ўтказилган кўплаб социологик тадқиқотларда коррупция муаммоси 
иқтисодий, ҳуқуқий, ижтимоий, руҳий муаммо сифатида қаралиб, унга 
турли нуқтаи назардан ечим топишга интилишларни кузатиш мумкин.
Таъкидлаш ўринлики, ушбу зарарли ижтимоий иллат катта ва кичик, 
бадавлат ва камбағал бўлишидан қатъи назар, барча мамлакатларда 
муайян даражада учрайди. Ушбу иллатни бартараф этиш бўйича жаҳон 

---

15
ҳамжамияти томонидан бир қатор ишлар амалга оширилаётган бўлса-да, 
ҳанузгача у долзарб муаммо сифатида қолмоқда. 
Жаҳон тажрибасига эътибор қаратсак, коррупцияга қарши курашиш 
рейтингида Дания, Янги Зеландия, Финляндия, Сингапур ва Швеция 
каби давлатлар пешқадамлик қилмоқда. Ушбу мамлакатларда бу иллат
-
нинг илдизини батамом қуритиш борасида амалга оширилаётган ишлар 
эътироф этилган ҳолда, уларнинг тажрибаси бутун жаҳон миқёсида кенг 
қўлланилмоқда.
Ушбу иллат тўғрисидаги хавотирли мулоҳазалар дунёнинг энг юк
-
сак минбарларидан ҳам тез-тез янграмоқда. БМТ Бош котиби Антониу 
Гуттериш жаҳон ҳамжамияти коррупция туфайли ҳар йили 2,6 трил лион 
АҚШ доллари миқдорида зарар кўраётганини таъкидлашининг ўзиёқ 
масаланинг моҳиятини намоён этиб беради.
Мазкур иллатнинг хавфлилигини қуйидагиларда кўриш мумкин:
инсон ҳуқуқ ва эркинлари кафолатларини издан чиқаради;
жамиятда ижтимоий тенгсизликни юзага келтиради;
аҳолининг, халқнинг олиб борилаётган ислоҳотларга бўлган ишон
-
чини йўқотади;