2 mundarija kirish. 1-bob. Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi shakllanishining nazariy va xukukiy asoslari

baholanishi.
Buyurtmani bajaruvchi korxonalar mahsus bir martalik 
tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan shug’ullanadilar. 
Ushbu holatda firma ommabop ishlab chiqariladigan mahsulot sifat 
standartidan yuqori mahsulotga bulgan talabni qondirishi kerak. Agar 

---

27 
bunday sifatli mahsulot ishlab chiqarmasa, ishlab chiqarishga boshqa 
korxonalarni jalb qilmasligi va mahsus rejalashtirish va uskunalar bilan 
shug’ullanmasligi kerak. 
Namunaviy metodda kalkulyasiya qilinadigan mahsulotlarga qilinadigan 
xarajatlarni tahlil qila turib buyurtmalarning kalkulyasiya kartochkasida 
kursatilgan haqiqatda qilingan xarajatlarni dastlabki hisoblar bilan 
solishtirish kerak. 
Buyurtmaning kalkulyasiya kartochkasi iste’molchining har bir 
buyurtmasi buyicha ochiladi va unda quyidagilar kursatiladi; 

zaxiradan olingan materiallar (buyurtma asosida); 

ishlab chiqarish xodimlarining mehnat haqi (buyurtmani bajarishga
sarflangan vaqtni hisobga oluvchi tabel kartochkasi asosida; 

tug’ri xarajatlar (schyot fakturalar asosida). 
Buyurtmani bajarilishida kalkulyasiya kartochkasida tug’ri 
xarajatlarning jami summasi chiqariladi. Bundan keyin bu metodlarning 
biri asosida ushbu buyurtmaga kiruvchi qushimcha xarajatlar hisoblab 
chiqiladi. 
Agar hisobat davrining oxirida buyurtma tugallanmagan bulsa, jami 
xarajatlar ma’lum bir sanaga kalkulyasiya kartochkasiga yozib quyiladi 
va u tugullanmagan ishlab chiqarish hisoblanadi. 
Mahsulotning narxi belgilanishga namunaviy usulning tannarx 
kalkulyasiyasini tug’ri aniqlanishiga bog’liqdir. 
Mahsulot narxining oshib ketishi buyurtmachilarning qochishiga olib 
keladi. Buyurtma bajarilishi narxining pasayishi foydaning kamayishiga 

---

28 
yoki ushbu buyurtmaning zarar keltirishiga olib keladi. 
Mahsulot tannarxi yana bir birlik mahsulotga qilinadigan qushimcha 
xarajatlar ulushining hisobiga, ishlab chiqarish hajmiga ham bog’liq. 
Ishlab chiqarish hajmining oshishi yoki kamayishi har bir buyurtma 
mahsulotining narxiga ta’sirini kursatadi. 
Shuning uchun, buyurtmalar buyicha mahsulot ishlab chiqaruvchi yoki 
xizmat kursatuvchi korxonalarda mahsulot tannarxini kalkulyasiyasi 
tug’ri tuzilishi katta ahamiyatga ega va u asosida mahsulot (xizmat) 
bahosi aniqlanadi.