337
ASEANning tashqi aloqalari maxsus komitetlar tomonidan olib borilib, ular 11
mamlakat poytaxtlarida mavjud.
Umuman iqtisod bo`yicha erkin savdo xududini yuzaga keltirish ko`zlanib, bu
juda uzoq muxlatni o`z ichiga oladi. Hamkorlikni xavfsizlik, moliya,
telekommunikatsiya, turizm, atrof-muxitni saqlash, qishloq xo`jaligi, transport,
sog`liqni saqlashlarga qaratish ko`zda tutiladi. Hamkorlik asosan Avstraliya, Kanada,
yeI, Yaponiya, Janubiy Korea va AQSHga qaratilgan.
1997 – 1998 yil inqirozi ASEAN mamlakatlarida iz qoldirgan.
Bunda
tuzumiy muammolar mavjudligi o`sishga ta’sir etishi turgan gap. Lekin asosiy
xususiyat
ц
iklli jarayonda deb bilingan. Bu inqirozdan chiqish uchun tadbirlar
qo`llanilgan. Bularning ichida eng muhimi Yaponiyaning moliyaviy yordami bo`lib,
bundan avvalo Malayziya, Tailand (1,85 mlrd. dollar) foydalana olgan. Umumiy
jamoa valyutasini qo`llash, kapital siljishi nazoratini o`rgatish,
milliy iqtisodiyotni
dalvat tartiblashuvini kuchaytirish kabi takliflar o`rtaga qo`yilgan. Biroq bular asosan
amalga oshmagan.
Osiyo yangi industrial mamlakatlarining ko`pchiligi ASEANga kiradi.
Ma’lumki, bularning yarmi rivojlangan mamlakatlar hisoblanib, ikkinchi yarmi
shunga yaqindir.
ATES 1989 – yilda tashkil topgan bo`lib, mamlakatlararo yig`ilish
hisoblanadi. Bunga avvalo 18 ta mamlakat qo`shilgan: Avstraliya, Bruney, Gonkong,
Kanada, Xitoy, Kiribati, Malayziya,
Marshain orollari, Meksika, Yangi Zelandiya,
Papua-Yangi Gvineya, Janubiy Korea, Singapur, AQSH, Tailand, Tayvan, Filippin,
Chili bo`lib, so`ngra yana uch mamlakat qo`shilgan, bular: Vetnam, Peru va Rossiya.
Ko`rinib
turibdiki, buj uda yirik tashkilot bo`lib, Osiyo, Amerika qit’alari hamda
Polineziya mamlakatlarini birlashtiradi. ATES maslahat qavmida bo`lsa ham, amalda
uning ishchi organlari savdo, investitsiya, moliya faoliyatlarining mintaqa qoidalarini
ishlab chiqadi. Vazirlar va ekspertlar uchrashuvi bo`lib turadi. Savdo va investitsiya
komitetlari, Iqtisodiy komitet va ishchi guruhlar, Ta’lim fondi kabilar shular
jumlasidandir.
338
Integratsiyalashuvdan keladigan daromadlarning taqsimlanishidagi
notekislik
mavjudligi aniqlanib, hisob bo`yicha savdo erkinligi o`rtacha 2%dan real
daromadning o`sishiga olib kelishi kerak. Lekin bu asosan raqobatbardosh
mamlakatlarga tegadi. 2020 – yilgacha rivojlangan (rivojlangan mamlakatlarda 2010
– yilgacha) erkin savdo hududini yaratish va investitsiyani erkinlashtirishga o`tish
belgilangan. Boj chegaralanuvlarini pasaytirish JST (jahon savdo tashkiloti) kelishuvi
asosida amalga oshirilishi ko`zda tutilgan. Lekin ko`p mamlakatlarda aniqlik kam,
kelishilmagan masalalar hali ko`p.
Keyingi
yillarda
Osiyo-Tinch
okean
mintaqasi
(OTM)ning
jahon
iqtisodiyotidagi hissasi ortib bormoqda. Unga jahon YAIMning 60 foizi to`g`ri
keladi. Ichki mintaqaviy savdo va investitsiya oqimi ustunlik bilan o`smoqda. Agar
70 – yillarda OTMning geografik mamlakatlari tashqi savdoda yevropaga mo`ljal
qilsa, 80-90 yillarga kelib OTM asos hisoblanadi va mintaqaviy o`zaro iqtisodiy
aloqalar ahamiyatli bo`lib qoladi. OTM mamlakatlarining
jahon savdosidagi hissasi
40 foizgacha ko`tarildi. Bu mamlakatlar rivojlanish yo`liga o`tib, islohatlarni amalga
oshirmoqdalar. Davlatlarni tartiblashtirish rollari o`zgarmoqda, bank sohasida, tashqi
savdo erkinligi, chet investitsiya oqimi kabilarda ham ko`p o`zgarishlar yuz
bermoqda. Bularning hammasi iqtisodiy rivojlanishga ijobiy ta’sir ko`rsatmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: