Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

11.2.1-jadval 
 Xitoy sanoatining o`sishi (% hisobida)
Sanoat 
1979 y. 
1980 y. 
1990 y. 
1995 y. 
Davlat sektori 
Nodavlat sektor 
8,9 
8,4 
5,6 
22,2 
3,0 
12,7 
8,4 
26,6 
Jami 
8,8 
9,3 
7,8 
21,5 
 
Jadvaldagi raqamlardan ko`rinib turibdiki, ayniqsa 1995 yilda davlat sektorida 
o`sish faqat 8,4 foizga teng bo`lsa, nodavlat sekttorida o`sish 26,6 foiz bo`lib, buning 
hisobiga XXRda 21,5 foizga yetgan. Bu nodavlat sektorida ustunliklar mavjudligidan 
dalolat beradihamda tuzumiy o`zgarishlarga olib keladi. Agar mamlakat sanoat yalpi 
mahsulotida davlat sektori hissasi 1978-1996 yillar ichida 77,6 foizdan 28,5 
foizgacha pasaygan bo`lsa, nodavlat sektori esa 22,4 foizdan 71,5 foizgacha 
ko`tarilgan. 
Xitoy islohatida ikki turli yo`nalishli harakatni ko`rish mumskin. Biri uni 
tezlatish uchun qaratilgan bo`lsa, ikkinchisi orqaga qaytish yoki islohatni 

---

277
sekinlashtirishga qaratilgandir. Bunda birida davlat erkinlikni qo`llasa, ikkinchisida 
tartiblashtirish, chegaralash choralarini qo`llaydi. Masalan, 1993 yilgi 
ц
iklni olsak, 
dalvat choralari islohatni mikrodarajada kuchaytirish va davlat korxonalariga taalluqli 
bozor munosabatlari mexanizmlarini kiritish ko`zlangan edi. Shuningdek makro 
darajada bank va soliqlarga qaratilgan tadbirlar belgilangan bo`lib, 1994-1995 yilgi 
yuqori darajadagi inflyatsiya tufayli bular amalga oshmay qoladi. Chunki ijtimoiy 
buzilish xavfi bor edi. 
Bank tizimini olsak, bunda ham shunday. Aytaylik, Xitoy xalq banki haqiqiy 
mamlakat markaziy bankiga aylanib, uning faoliyatiga markaziy va mahalliy 
hokimiyat aralashmasligi kerak bo`lib, u banklar ishini koordinatsiyalashi kerak edi. 
Lekin bu amalga oshmay, eskicha qoladi. Shuningdek bu bankda ko`zda tutilgan 
ma’muriy o`zgarishlar ham amalga oshmaydi. 
Soliq tizimida ketma-ketlik ko`proqdir. 1994-yildan boshlab barcha xil 
mulkdagilardagi korxonalarga daromad solig`i 33% belgilanadi. Ilgari davlat 
korxonalarida 55% va individual korxonalarda 60% edi. Shu bilan birga davlat 
korxonalaridagi soliq to`lashda pudrat tizimi yo`q qilinib, endi ular bir xil stavka 
bo`yicha soliq to`laydilar. Boshqa xil soliqlarda keskin o`zgarishlar yuz beradi. 
Buning ichida eng salmog`lisi qo`shilgan qiymat solig`i bo`lib, bu ishlab chiqarish, 
savdo, importlarga taalluqlidir. Uning negiziy boshlang`ich stavkasi 17%dan iborat. 
Aksiz solig`i qisqarib, import tovarlarga to`lanmaydi.
Keyingi islohat yo`nalishi byudjetlararo munosabatlarga taalluqlidir. Bunda 
hududiy moliyaviy pudrat tizimi bekor qilinadi va u ikki kanallilik tizimi bilan 
almashtiriladi. Bunda turli darajadagi byudjet o`rtasidagi daromadlar manbai to`la 
ajratiladi.
Davlat korxona va banklarini isloh qilish bir qancha qiyinchiliklarga duch 
keladi. Bunda ishsizlik muammosi kuchayadi. Chunki yangi joylar tashkil etilishi 
orqada qoladi. Shuning uchun ham davlat mayda korxonalar davlat mayda korxonalar 
sotilishini sekinlashtirish, ba’zi joylarda to`xtatib turishni tavsiya etadi. Turar-joy 
islohotida ham shunday xolatni ko`rishimiz mumkin va tekinga joy berish o`rniga 
ipateka kredit tizimini kiritish tavsiya etiladi. Bunga ajratilgan sarmoyani esa 

---

278
mahalliy hokimiyatdagilar ishdan bo`shalgan xodimlarga nafaqa tarzida to`lashni 
afzal ko`rishgan.
Lekin xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bozor munosabatlari bilan 
bog`langan islohatlar ijobiy ta’sir ko`rsatib, Xitoy iqtisodiyotida katta o`sishlarga olib 
kelmoqda.