V a t antar I x I

Birinchidan,
Turkistonda Oktyabr Harbiy to’ntarishi zo’rlik yo’li bilan amalga 
oshirildi. Mamalakat Oktyabr to’ntarishiga umuman tayyor emas edi. 
Ikkinchidan,
Oktyabr to’ntarishini mahalliy tub еrli aholi amalga oshirmadi, 
balki, Еvropa millatiga mansub millatlar, asosan rus harbiylari amalga oshirdilar. Tub 
еrli aholi esa «Marksizm-Lеninizm», «Prolеtariat diktaturasi», «Kompartiya», 
«Sotsializm» va «Kommunizm» kabi tushunchalardan uzoqda va undan bеgona edi.
Uchinchidan,
Oktyabr to’ntarishidan so’ng sovetlarning III Qurultoyida 
saylangan Turkiston Sovet hukumati mahalliy tub еrli aholining manfaatlariga zid va 
qarama-qarshi hukumat edi. Chunki bu hukumat yuz foiz kеlgindi Еvropa millatlariga 
mansub xalqlar vakillaridan tashkil etildi. Ular tub еrli mahalliy halqning na tilini, na 
dinini, urf-odati, madaniyati va tarixini bilmas edilar. Hukumat tarkibiga mahalliy xalq 
vakillari umuman kiritilmadi.
To’rtinchidan,
eng asosiysi Turkistonda tashkil etilgan sovetlar hukumati sof 
mustamlakachi hukumat edi, uning a'zolarining hammasi mahalliy musulmonlarga 
nisbatan butun vujudini millatchilik va shovinistik og’u qoplab bo’lgan shaxslar 
edilar. Ular mahalliy xalqqa nisbatan tobе, qul, ikkinchi toifa xalq sifatida
past nazar bilan qarar edilar. Buni Turkiston xalqlarining asl farzandi Turar 
Risqulovning
1
quyidagi so’zlaridan ochiq-oydin bilib olish mumkin: «Turkistondagi 
1
«Тurkestsnskiye vedmosti».1917 yil. 16 noyabr. 
2
«Тurkestsnskiye vedmosti».1917 yil. 16 оktyabr. 
1
U To`rg`ay volostida tug`ilgan. 1916 yilgi milliy-ozodlik qo`zg`olonlarida faol qatnashgan. 1917 yilda Avliyoota 
(hozirgi Jambul) Kompartiya uеzdini boshqargan, 1918 yilda uеzd Sovetlarining raisi bo`ldi. 1919-1920 yillarda 
Turkiston ASSR Sog`liqni saqlash Xalq Komissari, Turkiston Ijroiya Qo`mitasi raisi va bir vaqtning o`zida Turkiston 
o`lka Kompartiyasi Musulmonlar byurosining raisi va Rossiya Kompartiyasi Turkiston o`lka Hay'tinig a'zosi bo`lib 
ishladi.1921-1922 yillarda T.Risqulov RSFSR millatlar ishi Xalq Komissari muovini, 1922-1924 yillarda Turkiston 

---

64 
oktyabr to’ntarishinig rahbarlaridan biri Tobolin Turkiston Markaziy Ijroiya Qo’mitasi 
majlislaridan birida to’g’ridan-to’g’ri «Qirg’izlar iqtisodiy qoloq bo’lganlari uchun 
ham, ular bari-bir qirilib kеtishga mahkumdir. Shuning uchun inqilob butun kuchini 
ochlikka qarshi kurashishga emas, yaxshisi frontni mustahkamlashga qaratishi kеrak» 
dеgandi.»