Microsoft Word 2016-2-пожарка doc

АВТОМОБИЛЛАР УЧУН ЭКОЛОГИК ТОЗА ЁҚИЛҒИ ОЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ 
 
Суванқулов Ш А., Убайдуллаев С.А., катта ўқитувчилар; 
Камолов Ш., Рўзибоева Ш., Зокиров С., магистрантлар (ЖизПИ) 
В статье приведены методические рекомендации по использованию альтернативных видов топлива ав-
томобильным транспортом, а также результаты их внедрения.
 
This paper provides designing methodical recommendations and using their results to exploitation alternative 
fuel in automobile transport. 
 
Экологик 
муаммоларни 
кескинлашуви, 
қайта тикланмайдиган энергия заҳирасининг 
тобора камайиб бориши, уларнинг таннархи 
ошиши, органик чиқиндиларни қайта ишлаш, 
уларни иссиқлик ва бошқа турдаги энергияга 
айлантириш муаммосини тезроқ ҳал қилишни 
биотехнологиянинг энг долзарб масалалари 
қаторига кўтариб қўйди. Маълумки, ҳайвонлар 
ўсимликлар асосида яратилган озуқа энергия-
сини қийин ҳазм қилади ва уларнинг ярмидан 
кўпроғи организмга сўрилмасдан ахлат, гўнг 
ҳолатида чиқиб кетади. Энг аввало ҳайвон-
лардан чиққан бу чиқиндидан органик ўғит 
сифатида фойдаланилади. Шунингдек, ушбу 
чиқиндилардан энергия манбаи сифатида фой-
даланса бўлади. [1]. 
Транспорти мажмуасидаги асосий ҳаракат-
ланувчи 
таркиб 
ҳисобланган 
автомобиль 
транспорт воситаларининг 86 фоизи нефт 
маҳсулотларидан олинадиган энергия ҳисобига 
ишлаб келмоқда. Айнан шу сабабли авто-
транспорт воситаларининг двигателларидан 
ажралиб чиқаётган ифлослантирувчи модда-
ларнинг 
концентрацияси 
руҳсат 
этилган 
меъёрдан ошиб кетмоқда. Кўчма, яъни қўзға-
лувчан манбалар (транспорт воситалари) дан 
ажралиб чиқаётган чиқиндиларнинг 70,4 % 
ини углерод оксиди, 13,2 % ини углеводород-
лар ва 8,2 % дан кўпроғини азод оксидлари 
ташкил этмоқда. 
Табиий газдан мотор ёнилғиси ўрнида фой-
даланилганда автомобилларнинг техник-экс-
плуатация ва ижтимоий-иқтисодий кўрсатгич-
лари яхшиланиб қолиши билан бир қаторда, 
атроф-муҳитнинг ёниш маҳсулотлари билан 
ифлосланиш даражаси пасаяди. [2]. 
Нефт ва газ маҳсуотларининг заҳираси чек-
ланганлигини ҳисобга олсак, автомобил транс-
портида ёнилғи маҳсулотларининг ўрнини бо-
са оладиган алтернатив ёнилғи турларига 
эҳтиёж борлиги сезилади. 
Бугунги кунда органик чиқиндилардан аж-
ралиб чиққан биогаздан метан газини олиш 
технологияси лойиҳаси амалга оширилса, 
шаҳар аҳолисининг бир қисми ёки саноат объ-
ектларини ҳамда қишлоқ хўжалиги тармоқ-
ларини экологик тоза ёқилғи ва юқори самара-
ли ўғитлар билан таъминлаш имконияти пайдо 
бўлади. 
Органик чиқиндилардан ажралиб чиққан 

---

 
Проблемы архитектуры и строительства 
2016, №2 
120 
биогаздан метан газини олиш технологиясини 
ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш ижтимоий-
иқтисодий жиҳатдан самара бериши билан бир 
қаторда жамиятнинг барқарор ривожланишига 
улуш қўшади ва муҳит ўзгаришларининг ол-
дини олади. 
Биогаз ажратиб олишнинг технологик жа-
раёни органик чиқиндиларни герметик ёпиқ 
идиш ичида 52-54
0 
С термофил режимида ана-
эроб (кислородсиз) шароитда бижғитиш усу-
лига асосланади. Газ ажралиб чиқиши самара-
ли бўлиши учун қуйидаги энг мақбул кўрсат-
гичлар таъминланиши керак. 1 литр субстрат 
(15% гўнг, 85% сув) нинг ишқорлилик даража-
си 1500-5000 мг СаСО
3 
га тенг, учувчан кисло-
талар миқдори 600-1500 мг га тенг. Ушбу ша-
роитда олинган биогазнинг техник кўрсат-
кичлари 1-жадвалда кўрсатилган. [3]. 
Органик чиқиндилардан биогаз олиш тех-
нологияси қуйидаги расмда ўз аксини топган. 
Ушбу теҳнологияни яратилиши натижасида 
муайян ажратиб олинган биогазнинг таркиби-
даги СО
2 
дан тозаланилади, бунда биогаз кал-
ций гидрокарбонат Са(НСО
3
), яъни охакли сув 
солинган вакуум идишдан сизиб ўтказилади ва 
идиш 
тубида 
калций 
карбонат 
СаСО
3
чўкиндиси ҳосил бўлади. Идишда биометан 
гази сизиб чиқади. Тажриба қурилмаси ёрда-
мида чиқинди газлардан тозаланган метан гази 
транспорт воситасига қуйиш технологияси 
амалга оширилади. Ушбу технология асосида 
турли иш шароитларида ҳам транспорт восита-
сига метан қуйиш ишларини амалга ошириш 
имконини бериб, транспорт воситасларининг 
ишлаш вақтини тежаш ва самарали ишлашини 
ташкил этишга ёрдам беради. Шу ўринда тех-
нология асосида ажратиб олинган метан гази-
нинг техник кўрсаткичларини бошқа ёнилғи-
лар техник кўрсаткичлари билан солишитириш 
талаб этилади ва уларнинг экологик ҳамда 
техник жиҳатдан хавфсизлиги ўрганинилиши 
лозим. [4].