Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

Tatbiqiy shlyuz 
 
 
Tatbiqiy sathda 
xabarlar oqimini 
fil`trlash 
Fayllarni uzatish xizmati 
vositaschisi (FTP) 
Web-xizmatining 
vositachisi 
(HTTP) 
Elektron pochta xizmati 
vositachisi (SMTP, POP3, 
IMAP4) 
Yangiliklar xizmati 
vositachisi (NNTP
) 
Komp`yuterni masofadan 
boshqarish xizmati 
vositachisi (Telnet) 
………….. 

---

 
77 
Ichki  tarmoq  ishchi  serveri  va  tashqi  tarmoq  komp`yuteri  orasida  ikkita 
ulanish amalga oshiriladi: ishchi stantsiyadan brandmauergacha va brandmauerdan 
belgilangan joygacha. Kanal vositachilaridan farqli xolda, tatbiqiy satx shlyuzining 
vositachilari  faqat  o`zlari  xizmat  qiluvchi  ilovalar  generatsiyalagan  paketlarni 
o`tkazadi.  Masalan,  HTTP  xizmatining  vositachi-dasturi  faqat  shu  xizmat 
generatsiyalagan trafikni ishlaydi. 
Agar  qandaydir  ilovada  o`zining  vositachisi  bo`lmasa,  tatbiqiy  satxdagi 
shlyuz  bunday  ilovani  ishlay  olmaydi  va  u  blokirovka  qilinadi.  Masalan,  agar 
tatbiqiy  satxdagi  shlyuz  faqat  HTTP,  FTP  va  Telnet  vositachi-dasturlaridan 
foydalansa,  u  faqat  shu  xizmatlarga  tegishli  paketlarni  ishlaydi  va  qolgan 
xizmatlarning paketlarini blokirovka qiladi. 
Tatbiqiy  satx  shlyuzi  vositachilari,  kanal  vositachilaridan  farqli  xolda, 
ishlanuvchi  ma`lumotlar  tarkibini  tekshirishni  ta`minlaydi.  Ular  o`zlari  xizmat 
ko`rsatadigan  tatbiqiy  satx  protokollaridagi  komandalarning  aloxida  xillarini  va 
xabarlardagi axborotlani fil`trlashlari mumkin. 
Tatbiqiy  satx  shlyuzini  sozlashda  va  xabarlarni  fil`trlash  qoidalarini 
tavsiflashda  quyidagi  parametrlardan  foydalaniladi:  servis  nomi,  undan 
foydalanishning  joiz  vaqt  oralig`i,  ushbu  servisga  bog`liq  xabar  tarkibiga 
chegaralashlar,  servis  ishlatadigan  komp`yuterlar,  foydalanuvchi  identifikatori, 
autentifikatsiyalash sxemalari va x. 
Tatbiqiy satx shlyuzi quyidagi afzalliklarga ega: 
-  aksariyat  vositachilik  funktsiyalarini  bajara  olishi  tufayli  lokal  tarmoq 
ximoyasining yuqori darajasini ta`minlaydi; 
-  ilovalar  satxida  ximoyalash  ko`pgina  qo`shimcha  tekshirishlarni  amalga 
oshirishga  imkon  beradi,  natijada  dasturiy  ta`minot  kamchiliklariga  asoslangan 
muvaffaqiyatli xujumlar o`tkazish extimolligi kamayadi; 

---

 
78 
-  tatbiqiy  satx  shlyuzining  ishga  layoqatligi  buzilsa,  bo`linuvchi  tarmoqlar 
orasida  paketlarning  to`ppa-to`g`ri  o`tishi  blokirovka  qilinadi,  natijada,  rad 
qilinishi tufayli ximoyalanuvchi tarmoqning xavfsizligi pasaymaydi. 
Tatbiqiy satx shlyuzining kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 
- narxining nisbatan yuqoriligi; 
- brandmauerning o`zi, xamda uni o`rnatish va konfiguratsiyalash muolajasi 
etarlicha murakkab; 
-  komp`yuter  platformasi  unumdorligiga  va  resurslari  xajmiga  quyiladigan 
talablarning yuqoriligi; 
-  foydalanuvchilar  uchun  shaffoflikning  yo`qligi  va  tarmoqlararo  aloqa 
o`rnatilishida o`tkazish qobiliyatining susayishi. 
Oxirgi kamchilikka batafsil tuxtalamiz. Vositachilar server va mijoz orasida 
paketlar uzatilishida oraliq rolini bajaradi. Avval vositachi bilan ulanish o`rnatiladi, 
so`ngra vositachi  adresat  bilan ulanishni  yaratish  yoki  yaratmaslik  xususida qaror 
qabul qiladi. Mos xolda tatbiqiy satx shlyuzi ishlashi jarayonida xar qanday ruxsat 
etilgan ulanishni qaytalaydi. Natijada foydalanuvchilar uchun shaffoflik yo`qoladi 
va ulanishga xizmat qilishga qo`shimcha xarajat sarflanadi.