Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

2. MA`LUMOT UZATISH TARMOQLARINI AXBOROT XAVFSIZLIGINI 
TA`MINLASH TAMOYILLARI. 
 
2.1. O`zaro ochiq tizimlarning etalon modelini xavfsizlik arxitekturasi axborot 
xavfsizligining xizmatlari va mexanizmlari 
 
 
Ochiq  tizimlarning  tavsiflari  va  vositalarini  aniqlaydigan  kontseptual  asosi 
sifatida  OSI  (Open  System  Interconnection)  etalon  modeli  ishlatiladi.  U    ochiq  
tizimlarning  turli  ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  tavsiya  etilgan  tizimlarning  bir 
tarmoqda  ishlashini  ta`minlovchi  o`zaro  bog`lanishini  aniqlaydi  va  quyidagilarni 
muvofiqlashtiradi: 
- qo`llanish jarayonlarning o`zaro bog`lanishini; 
- ma`lumotlarni taqdim etish shakllarini; 
- ma`lumotlar saqlanishi bir xilligini; 
- tarmoq resurslarini boshqarish; 
- ma`lumotlar xavfsizligi va axborot himoyasini; 
- dasturlar va texnik vositalarning diagnostikasini. 

---

 
39 
       Ochiq tizimlarning standart holatdagi o`zaro bog`lanishi quyidagicha: 
1.  o`zaro ochiq tizimning etalon modeli; 
2.  etalon modelini qanoatlantiradigan xizmatlarning aniq to`plami; 
3.    xizmatlar  bajarilishini  ta`minlovchi  va  ularni  amalga  oshirish  uchun  
ishlab chiqilgan protokollar to`plami. 
Xizmat -  yuqori daraja  komponentlari ixtiyoriga beriladigan joriy darajaga 
tegishli funktsional imkoniyatlar to`plamidir. 
Protokol  -  har-xil  texnik  qurilmalarda  ishlatiladigan,  bir  xil  jarayonlar 
orasidagi mantiqiy va protsedurali bog`lanishni ta`minlovchi qoidalar to`plami. 
 Interfeys - ikkita qurilma yoki tizimlar osti chegarasida ularning to`liq birga 
ishlashini  ta`minlovchi  qurilmalar  va  protseduralar  to`plami.  Interfeys  elektrik, 
mexanik va funktsional bog`lanishlarni ta`minlaydi. 
  Protokollarning funktsiyalari: 
   7–amaliy  pog`onasi  (prikladn.  protokol)  modelning  eng  yuqori  pog`onasi 
bo`lib, qo`llanish jarayonlarining tarmoq xizmatlariga kirish uchun imkon yaratadi 
va  quyidagilarni taminlaydi: 
   -  ochiq  tizimlarni    o`zaro  bog`lanish    muhiti  bilan    foydalanuvchilarning 
amaliy dasturlarni birga ishlashini;   
  - axborot almashish bo`yicha sheriklarni (partnerlarni)   identifikatsiyalash;      
  - ma`lumotlar hajmini aniqlash; 
  - konfedentsiallikni ta`minlash mexanizmini muvofiqlashtirish; 
  - xizmat ko`rsatish sifatini muvofiqlashtirish; 
  - xizmat ko`rsatish tartibini tanlashlarni ta`minlaydi. 
     6–taqdim  etish    pog`onasi    (predstavitel`n.  protokol)  quyidagilarni 
ta`minlaydi:  

---

 
40 
  -  yuboruvchi  va  qabul  qiluvchi  sintaksislarni  tarmoqqa  uzatish  sintaksisi 
bilan muvofiqlashtirish; 
  -   so`rov orqali seans o`rnatish va yakunlash;  
  -   axborot yuborishlarni ta`minlaydi. 
Taqdimot 
pog`onasi 
protokollarni 
qayta 
o`zgartirish, 
ma`lumotlar 
translyatsiyasi, qo`llanilayotgan  simvollar  to`plamini  almashtirish  kabilarga  javob 
beradi.