Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

  
Komp`yuter tizimlari va tarmoqlarining axborot xavfsizligini ta`minlash. 
Amalga oshirish usullari bo`yicha komp`yuter tizimlarining xavfsizligini 
ta`minlashning barcha choralari quyidagilarga bo`linadilar: 
- huquqiy (qonunchilik); 
- axloq- etikali; 
- fizikaviy; 
- apparat - dasturli; 
- texnologik. 
Ximoya  qilinayotgan  axborotgacha  etib borish  uchun  ximoya  qilishning bir 
necha chegaralarini ketma-ket bosib o`tish kerak. 
Xuquqiy. Axborotni ximoya qilishning bu jixati axborotni uzatishda va qayta 
ishlashdan  yuridik  meyorlarga  rioya  qilishni  zarurligi  bilan  bog`langandir. 
Axborotni  ximoya  qilishni  xuquqiy  meyorlariga  mamlakatda  xarakatda  bo`lgan 
qonunlar, buyruqlar va boshqa meyoriy dalolatnomalar tegishlidir.  
 
 
Axloq - etika. Ximoya qilish talablariga rioya qilishning etika momenti juda 
katta  axamiyatga  egadir.  Komp`yuter  tizimlariga  murojaat  qiladigan  odamlar 
sog`lom  axloq  -  etika  muhitida  ishlashlari  juda  muhimdir.  Meyorlar  qonunchilik 
tomonidan  tasdiqlangan,  lekin  majburiy  hisoblanmaydi,  lekin  ularga  rioya 
qilmaslik  odatda  insonni  shaxslar  guruxlarini  yoki  tashkilotlarni  obro`sini 
pasayishiga olib keladi.   
Ma`muriy.  Barcha  toifali  ma`muriyatlar  xuquqiy  meyorlarini  va  ijtimoiy 
jihatlarni  hisobga  olgan  holda  axborotni  himoya  qilishni  ma`muriy  choralarini 
aniklaydilar. Ular quyidagilarni nazorat qiladilar: 

---

 
36 
                     - KT va T larining ishlash jarayonini; 
                     - tizimning barcha resurslarini ishlatilishini; 
                     - xodimlarning faoliyatini;  
                     - foydalanuvchilarning tizim bilan o`zaro ta`sirlashish tartibini     
            (bunda xavfsizlik xavflarini amalga oshirish imkoniyatini yuqori                 
             darajada qiyinlashtirish yoki  inkor  qilish ko`zda tutiladi). 
Ma`muriy choralar quyidagilarni o`z ichiga oladilar: 
- KT va T larida axborotni qayta ishlash qoidalarini qayta ishlab     chiqishni; 
- jihozlarni, komp`yuter tizimlari va tarmoqlarini, vositalarni      
loyixalashda    va  montaj  qilishdagi  harakatlar  to`plami  (yong`inlarni,er    
qimirlashlarni,  binolarni qo`riqlashni va hakozo ta`sirlarini inobotga olish); 
-  mutaxassis  va  xodimlarni  tanlash  va  tayyorlashdagi  harakatlar  to`plami 
(yangi  xodimlarni  tekshirish,  ularni  maxfiy  axborot  bilan  ishlash  tartibi  bilan 
tanishtirish,  uni  qayta  ishlash  qoidalarini  buzganligi  uchun  javobgarlik  choralari 
bilan  tanishtirish,  xodimlarni  o`z  mansablaridan  foydalanishdan  foyda  bo`lmagan 
sharoitlarni yaratish va x.k.);  
- ishonchli o`tish rejimini tashkil etish; 
-  xujjatlarni  va  maxfiy  axborotlarni  tashuvchilarni  hisobga                olishni, 
saqlashni,  ishlatishni va yo`qotishni tashkil etish; 
- murojaat qilish cheklanishlarni, rekvizitlarini taqsimlash             (parollarni, 
kalitlarni, vakolatlarni va xok.); 
-  tizimdan  foydalanuvchi  va  xodimlarning  ishlashini  ustidan  yopiq 
(bildirmasdan)   nazorat qilishni tashkil kilish. 

---

 
37 
Fizik  chora,  ashaddiy  buzg`unchilarni  tizimning  tashkil  etuvchilariga  va 
ximoya  kilinayotgan  axborotga  kirib  olishning  mumkin  bo`lgan  yo`llarida  fizik 
to`siqlarni  yaratish  uchun  maxsus  mo`ljallangan  turli  ko`rinishdagi  mexanik 
elektrik va elektron qo`llanmalar va inshootlar tegishlidir. 
     Apparat  -  dasturli  vositalar.  Ularga  mustaqil  yoki  boshqa  vositalar  bilan 
birgalikda  tizimlarning  axborot  xavfsizligini  ta`minlaydigan  quyidagi  usullarni 
amalga oshiradigan turli xil elektron kurilmalar va maxsus dasturlar kiradilar: 
- 
tizim sub`ektlarini identifikatsiyalash (anglash) va autentifikatsiyalash; 
- 
KT va T larini resurslariga murojaat qilishni cheklash; 
- 
axborot butunligini nazorat kilish; 
- 
axborot maxfiyligini ta`minlash; 
- 
tizimlarda bo`layotgan xodisalarni qayd etish va taxlil kilish; 
- 
KT va T resurslarini va tashkil etuvchilarni zahiralash. 
   Ximoya  qilishning  texnologik  chorasi,  bu  berilganlarni  qayta  ishlashning 
texnologik  jarayonlariga  organik  sozlanadigan  tadbirlar  to`plamidir.  Ularga 
quyidagilar kiradi: 
- axborot tashuvchilarini arxiv nusxalarini yaratish; 
- tizimning  tashqi  xotiralarida  qayta  ishlanayotgan  fayllarni  dastaki  yoki 
avtomatik saqlash; 
- KT va T lari foydalanuvchilarni maxsus jurnallarda qayd etish; 
- foydalanuvchilarni u yoki bu resurslarga murojaat qilishni avtomatik qayd 
kilish; 
- barcha  texnologik  jarayonlarni  va  jarayonlarini  bajarish  bo`yicha  maxsus 
yo`riqnomalarni ishlab chiqish.