Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

17.3. Atrof muhitni ifloslaniishiga qarshi kurashish 
Atrof-muhitni muhofaza qilish siyosati yordamida nazorat qilishdan olinadigan 
ijtimoiy chekli yutuq nazoratni amalga tadbiq, etish uchun sarflanadigan ijtimoiy 
chekli harajat bilan balanslashtiriladi. 
Ijtimoiy chekli yutuq, MSB nazoratni amalga tadbiq, yetish uchun 
sarflanadigan ijtimoiy chekli harajat bilan balanslashtiriladi. Ijtimoiy chekli yutuq, 
MSB chizigi bilan ijtimoiy chekli harajat MSC chiziga kesishgan nuqta zararli 

---

370 
chiqindilarni chiqarishning jamiyat uchun samarali bo‗lgan darajasini aniqlashga 
yordam beradi (17.3-rasm). 
MSC chizig‗i atrof-muhitni ifloslantiradigan chiqindilarning foiz bo‗yicha 
kamayib borishi natijasida ijtimoiy chekli harajatlarni oshib borishini ifodalaydi. 
Shuning uchun ham chiqindilarni har bir qo‗shimcha foiz kamaytirilishi yanada 
ko‗proq, harajat bilan bog‗liq. Zararli chiqindilarni atrof - muhitga chiqarilishini 
kamaytirishning uchta varianti mavjud:
-
zararli chiqindilarni atrof-muhitga chiqarilishda norma va standartlarni 
o‗rnatilishi; 
-
chiqindilar uchun to‗lov o‗rnatish; 
-
chiqindilarni vaqtincha chiqarish uchun ruxsatnoma sotish. 
Chiqindilarga norma va standartlar o‗rnatish. 
17.3-rasm. Chiqindilarning optimal darajasini aniqlash 
Bu yerda sanoat chiqindilari tarkibidagi zararli moddalar konsentratsiyasiga 
qo‗yiladigan miqdoriy chek qonun tomonidan o‗rnatiladi. Bunday standartlar 
barcha rivojlangan davlatlarda o‗rnatilgan. 
Masalan, avtomobillarning benzinni yoqishi natijasida chiqadigan gazda 
karbonat angidrid gazining miqdori cheklangan. Chiqindi gaz tarkibida ushbu 
moddaning normadan yuqori darajada bo‗lsa, avtomobil egasiga jarima solinadi. 
Standartlarni o‗rnatishdan amaliyotda foydalanishning o‗ziga yarasha 
kamchiliklari ham mavjud. Birinchin, chiqindilarni ma‘lum normagacha bepul 

---

371 
chiqarish mumkinligi; ikkinchidan, barcha iqtisodiy sub‘ektlar uchun bir xil 
standartni belgilanishi regionlarda ekologik holatning har-xil darajada dolzarbligini 
e‘tiborga olmaydi; uchinchidan, standartlar ishlab chiqaruvchilarni zararli 
chiqindilarni kamaytirishga undamaydi. 
Zararli chiqindilar uchun to‗lov. Bu usulga ko‗ra atrof-muhitga chiqaradigan 
har birlik zararli chiqindisi uchun firmalarga to‗lov belgilanadi. Ushbu usul, tajriba 
ko‗rsatayaptiki, atrof-muhitga chiqariladigan umumiy chiqindi hajmini 
kamaytirishga olib keladi. Lekin, bu tizimni aniq ishlashni to‗liq kafolatlash qiyin. 
Tabiiy muhitni zararlash xuquqini sotish. Davlat ma‘lum soha bo‗yicha zararli 
chiqindilar chiqarishning mumkin bo‗lgan hajmini aniqlab, uni ruxsatnoma 
(litsenziya) shaklida auksion orqali sotadi. 
Faraz qilaylik, davlat chiqindilarni 2000 kg dan 1000 kg gacha tushirmoqchi. 
Bu holda davlat bir kilogarmmdan chiqindi chiqarishga ruxsat beradigan 1000 ta 
ruxsatnoma sotadi (17.4-rasm). Ruxsatnoma taklifi elastik bo‗lmaganligi uchun 
muvozanat holat E
1
nuqtada o‗rnatiladi.