312
fondlariga bo'lgan hukumat talablarini ko'rsatadi. b) grafikda kapitalga har qanday
foiz stavkasi bo'yicha barcha maqsadlar uchun talab mavjud bo'lgan mablag'larning
yig'indisi bo'lgan bozor talabi aks etadi.
13
.
2. Omonatga taklif. Vaqtincha byudjetni cheklovi va vaqtincha
muvozanat
Omonat - bu hozirgi davrdagi daromad va iste'mol o'rtasidagi farq, ya'ni joriy
iste'molga
sarflanmaydigan
daromad.
Darhol
iste'mol
qilishdan
bosh
tortib,omonatchilardividendlar, foizlar, renta va kapitalning yuqori narxlari
hisobiga kelajakdagi daromadlarni ko'paytirishga intiladilar.Omonatlar jismoniy
investitsiyalarni moliyalashtirish uchun muhimdir.
Vaqtinchalik imtiyozlar. O‗z daromadining
bir qismini tejash degani, tejovchi
ma'lum bir yilda imtiyozlarga ega bo'lish imkoniyatidan mahrum bo'ladi. Ammo
iste'molchi qarzlaridan foydalangan holda o'zining hozirgi daromadidan ko'proq
pul sarflashi mumkin.
Shunday qilib, qancha mablag'ni tejash va qancha qarz olish aniq sub‘ektning
o‗z tanlovidir. Ushbu tanlov ma'lum darajada joriy yildagi iste'mol va keyingi
yildagi yuqori iste'mol o'rtasidagi imtiyozlarga bog'liq.
13.2-rasm. Vaqtinchalik afzalliklar
313
13.2-rasmda ne‘matlarning hozirgi va kelajakdagi iste'moli o'rtasidagi befarqlik
egri chizig'i ko'rsatilgan. Egri chiziqlar joriy daromadni darhol sarflash va
iste'molni bir yilga kechiktirish o'rtasidagi afzalliklarni ko'rsatadi.
Aytaylik, o'z xarajatlarini ikki davr ichida taqsimlashuchun iste'molchida
20 000 pul birligi bor. Befarqlik egri chizig'i joriy va kelajakdagi xarajatlarning
joriy daromadning ma'lum hajmidan kelib chiqishiniva iste'molchi uchun afzallilik
bir xil ekanligini ko'rsatadi.
Shundan kelib chiqqan xolda biz inflyatsiya yo'q
deb taxmin qilamiz, pul
birligining sotib olish qobiliyati har ikki davrda ham bir xil, bu yilda mavjud
imtiyozlar keyingi yilda bir xil narxlarda taqdim etiladi.
A nuqtasida, barcha 20000 pul birligi joriy yilda sarflangan,
joriy yilda
sarflangan daromadlar esa kelgusi yilda nolga teng ekanligini ko'ramiz. Befarqlik
egri chizig'idagi B nuqta birinchi yil oxirida 1100 pul birligiga teng bo'lgan
obligatsiya to'langanligini bildiradi, bu uning egasi uchun bu yil barcha
daromadlarini sarflash yoki 1000pul birligiga obligatsiya sotib olishni afzal
ko'rishinibildiradi. Iste'molchi obligatsiyalar sotib olishni
altyernativa sifatida
ko'rib chiqishi uchun dividendning 10 foizi kifoya qiladi.
Vaqtinchalik afzalikning ijobiy, nol va manfiy turlari farqlanadi.
Ijobiy vaqtni afzal ko'rish, kelajakda bir pul birligidan ortiq mablag‗
sarflanadigan imkoniyatning rad etilishini qoplash uchun joriy davrda bir pul
birligini sarflash talab qilinadi.
Nol vaqtni afzal ko'rish, iste'molchi o‗zining farovonligi saqlanib qolishi uchun
joriy daromadlarning bir pul birligidan, bir yil keyingi daromadlari uchun voz
kechadi.
Nol vaqtni afzal ko'rgan iste'molchi omonatlari uchun hech qanday foiz talab
qilmaydi.
Salbiy vaqtni afzal ko'rish, iste'molchi joriy davrdagi daromadidan 1 pul birlik
tejaydi, xatto daromadning qaytishi bir pul birligidan kam bo‗lsaham.
Turli iste'molchilar o'rtasida daromadlarni taqsimlash bo'yicha
imtiyozlar
farqlanadi. Ba'zilar zudlik bilan mukofot olishni xohlaydilar va ijobiy vaqtincha
314
afzallikka ega bo‗ladilar, ularning befarqlik egri chiziqlari tik qiyalikka egabo‗ladi.
Ko'proq tejamkorva sabrli bo'lgan iste'molchilar, aksincha, befarqlikning yumshoq
egri chiziqlariga ega. Ammo umuman olganda, ko'pchilik iste'molchilar ijobiy
vaqtinchalik afzalliklarga ega.
Befarqlik egri chizig'ining qiyaligidagi har bir nuqta vaqtnchalik afzallikning
chegaraviy me‘yori bilan belgilanadi.
Vaqtnchalik afzallikning chegaraviy me‘yori (MRTP) - bu joriy iste'molning
har bir qo'shimcha pul birligidan voz kechgan iste'molchiga
kompensatsiya qilish
uchun talab qilinadigan kelgusidagi o'sib boradigan iste'molning pul birliklaridagi
qiymatidir,bunda iste'molchining farovonligi esa o'zgarishsiz qolmoqda.
Befarqlik egri chizig'idagi nuqtada vaqtnicha afzallik darajasi (13.3-rasmda)
bu- befarqlik egri chizig'ining-1ga ko‗paytirilgandagi qiyaligi.
Vaqtinchalik imtiyozning yuqori darajasi pasayadi, agar birinchi yildagi
iste'mol ikkinchi yildagi iste'mol bilan almashtirilsa. Shu sababli, iste'molchi
tobora ko'proq daromad
olayotgani sababli, ikkinchi yilda u joriy iste'molning har
bir qo'shimcha pul birligini tejashni rag'batlantirish uchun tobora ko'proq
kompensatsiyani talab qiladi. Shunday qilib, A va B nuqtalar orasidagi befarqlik
egri U
2
1000 pul birliklar joriy daromad 1100 pul birliklar ikkinchi yili. Ushbu
nuqtalar orasidagi vaqtni belgilash limiti (MRTP) quyidagicha:
MRTP=
Δ
Δ
=
=1,1
bu yerda AC
2
- ikkinchi yilda iste'molchini AC
1
birinchi
yilda kechiktirishga
undash uchun zarur bo'lgan iste'mol hajmi.
CvaD
nuqtalari
orasidagi
MRTP
uchun
vaqtinchalik
ustunlikni
almashtirishning eng yuqori darajasi:
MRTP=
=3
C va D nuqtalari orasidagi MRTP 1,1 dan katta, ya'ni A va B nuqtalari
orasidagi MRTP kattaroqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
