3-Mavzu. Iqtisodiy tahlilning asosiy tamoyillari va mazmu 1

Bu tahlilni asosiy kamchiligi
shundan iboratki, aniqlangan xato, kamchiliklar va 
foydalanilmagan imkoniyatlar korxona uchun butunlay yo’qotilgan xisoblanadi, chunki ular 
xo’jalik faoliyatini o’tgan davriga bog’liqdir. Biz bu imkoniyatlarni faqat gina kelgusidagi 
ishlarinimizni amalga oshirish jarayonida xisobga olishimiz mumkin holos. Shuning uchun ham 
tahlilni imkoniyatlarini oshirish va ularni vaqtida ishga solish uchun xisobotlarni takdim qilish va 
ularni tahlil qilish vaqtini kiskartirish vazifasi qo’yiladi. 

---

Joriy ta`lilni korxonani barcha xodimlari tomonidan, shuningdek tsexlar va boshqa 
bulinmalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Natijada korxonani yillik faoliyatiga yakun 
yasaladi, kamchiliklar aniqlanadi va korxona faoliyatini yaxshilash uchun tavsiyalar ishlab 
chiqiladi. Bu tahlil korxona xo’jalik faoliyatini tula tahlili bo’lib xisoblanadi, chunki u o’zida 
tezkor tahlil natijalarini mujassamlashtiradi va istikbolli tahlil uchun baza xisoblanadi. 
Tezkor tahlil. 
Bu tahlil iqtisodiy tahlilni turlaridan biri bo’lib, xo’jalik tizimini tezkor 
boshqarish uchun lozim buladigan mosalalarni xal qilishga karatilgandir. U korxonaning xo’jalik 
faoliyatini boshqarishda shu kundagi ishlab chiqarish jarayonini tezkor tarzda boshqarishda 
qo’llaniladi. Bu qisqa muddatli tahlil bo’lib, ishlab chiqarish jarayonida ro’y bergan chetga 
chiqishlarni tezkorlik bilan aniqlab, uni bartaraf qilish chora - tadbirlarini ko’radi.
Tezkor tahlilning 
asosiy vazifasi
to’shiriqlarni muntazam nazorat qilish, mahsulotni ishlab 
chiqarish va uni sotish jarayonini kunda aniqlash, shu kundagi ishlab chiqarish rezervlarini o’z 
vaqtida aniqlash va ularning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb qilish hisoblanadi. 
Tezkor tahlil boshqaruv tizimida boshqaruv xodimlarining taxminan 50 foiz ish vaqtini egallaydi. 
Amalda esa uning umumiy bajariladigan tahliliy ishlarda to’tgan salmogi 10 foizni tashkil etadi. 
Tezkor tahlil joriy tahlildan farqli o’laroq u asosan boshlangich mahlumotlarga asoslanadi. 
Tezkor tahlil o’z ichiga quyidagilarni oladi: 
- korxonaning asosiy miqdor va sifat ko’rsatkichlari bo’yicha hamda uning bo’linmalari 
smenada, sutkada, besh kunlikda va dekadalardan chetga chiqishini aniqlash; 
- mehyordan chiqishga tahsir qiluvchi omillarni aniqlash; 
- kamchiliklarga yo’l qo’ygan javobgar shaxslarni aniqlash; 
- salbiy omillarni bartaraf qilish uchun tadbirlar ishlab chiqish; 
- ko’rsatilgan vaqtda erishilgan natijalarni yakunlash va «Tor» joy va ilg’or bo’g’inlarni 
aniqlash. 
Tezkor tahlil odatda quyidagi ko’rsatkichlar bo’yicha olib boriladi: mahsulotni ishlab 
chiqarish, jo’natish va sotish, ishchi kuchidan foydalanish, asbob-uskuna va moddiy resurslardan 
foydalanish, tannarx, foyda va rentabellik, to’lov qobiliyati. Demak, joriy tahlilda o’rganiladigan 
ko’rsatkichlar soni tezkor tahlilda o’rganiladigan ko’rsatkichlardan ancha ko’’dir. Tezkor 
tahlilning natijasi joriy tahlilga nisbatan unchalik aniq bo’lmaydi. Chunki oyning xohlagan 
kunida ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini va mahsulot tannarxining ‘asayishi 
natijasida olingan foyda miqdorini aniq hisoblab chiqish mumkin emas, chunki oldindan 
mahsulotning qancha qismi shu oyda sotiladi, qancha qismi esa kelgusi oyda sotilishini aniq 
hisoblab bo’lmaydi. Lyokin tezkor tahlilning bu kamchiligi uning ahamiyatini kamaytirmaydi, 
zero, tezkor tahlil orqali olingan natijalarning mutlaq aniqligidan ko’ra uni o’z vaqtida olish 
ahamiyatliroqdir.