Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

1.3.1. Sinusoidal o‘zgaruvchan tok elektr zanjirlari va uning elementlari.
O’zgarmas tok metallarda erkin elektronlarning barqaror ilgarilanma 
xarakatidan iboratdir. Agar elektronlar tebranma xarakatda bulib, tok vaqt 
birligi ichida xam qiymati, xam yo’nalishini davriy uzgarib tursa, bunday tok 
uzgaruvchan tok
deb yuritiladi. 
Elektr energiyasi issiqlik energiyasiga aylanib, elektr va magnit 
maydonlari energiyasi o‘zgaradigan elektr zanjiri R
– qarshilik, C- sig’im va
L-induktivlik 
deb ataladigan uch xil parametrlar bilan tariflanadi.
Sinusoidal tokda aktiv R, induktiv L va sig‘im C elementlar uchun asosiy 
bog‘lanishlar 1-jadvalda keltirilgan.
Induktivlik va sig‘im uchun bir davrdagi o‘rtacha quvvat nolga teng 
bo‘lgani uchun ushbu elementlar 
reaktiv
deb ataladi, ularning oniy quvvati 
amplitudasi esa Volt-Amper reaktiv (
Var)
o‘lchov birligida bo‘ladi.
1.3.1-rasm. Sinusoidal tokda aktiv R, induktiv L va sig‘im C elementlar 

---

41 
Qarshiliklar uchun bir davrdagi o‘rtacha quvvat doimo noldan katta, 
shuning uchun ushbu element parametrlari 
aktiv 
deb ataladi. 
Turg‘un rejimda elektromagnit energiya iste’moli doimo faqat aktiv 
qarshilik bilan bog‘liq.
 
Sinusoidal qonun bilan uzgaradigan EYuK sinusoidal EYuK deb
ataladi. Elektr zanjirlarida bunday EYuK tasirida xosil bo’lgan tok sinusoidal
tok deb ataladi. 
3.1-jadval 
Rasm 
Qarshilik 
Kuchlanish va 
tokning boshlang‘ich 
fazasi 
Aktiv quvvat 
(oniy 
quvvatning doimiy 
tashkil etuvchisi)
Reaktiv 
quvvat 
1.3.1-
rasm. (A) 
R
R
I
U
R
Ψ
u
 = 
Ψ
i 
P = U
R
 I
R 
0 
1.3.1-
rasm. (
Б
) 
C
I
U
X
c
c
c

1


Ψ
u
 = 
Ψ
i– 90
0
0 
Q
c
 = U
c
I
c 
1.3.1-
rasm. (
В
) 
L
I
U
X
L
L
L



Ψ
u
 = 
Ψ
i
+90
0
0 
Q
L
 = U
L
I
L