Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Stator chulg‘ami juft qutblari sonini o‘zgartirishi bilan asinxron motor 
chastotasini rostlash.
Juft qutblar sonini o‘zgartirish bilan chastotani rostlash, 
asosan, qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorlarda qo‘llaniladi. Buning 
uchun motor statoriga qutblar soni turlicha bo‘lgan bir necha chulg‘am yoki 
qutblar soni o‘zgartirilishi mumkin bo‘lgan maxsus chulg‘am o‘rnatilishi kerak. 
Stator chulg‘ami qutblari sonini o‘zgartirishi bilan chastotasi rostlanadigan 
asinxron motorlar ko‘p chastotali motorlar deb ataladi. 5.3.11-rasmda har bir 
fazasi ikkita g‘altakdan iborat bo‘lgan chulg‘amining juft qutblar sonini 
o‘zgartirish ko‘rsatilgan. Bunda faza g‘altaklari ketma-ketdan parallel ulashga 
o‘tkazilsa, juft qutblar soni 
p
=2 dan 
p
=1 ga kamayadi. Demak, motor ham bir-
biridan ikki martaga farq qiluvchi ikki xil chastotaga ega bo‘ladi. Agar motor 
statoriga juft qutblari soni 
p
=8 va 
p
=4 hamda 
p
=2 va 
p
=1 larga o‘zgartiriluvchi 
ikkita chulg‘am o‘rnatilsa, u holda asinxron motor quyidagi to‘rt xil, ya’ni 
bo‘lgan sinxron chastotalarga ega bo‘ladi. Bunda motor chastotasining 
rostlanish diapazoni D =
bo‘ladi. 11.3-rasmda har bir fazasi ikkita 
g‘altakdan iborat bo‘lgan stator chulg‘amining 
a
– uchburchaklik sxemasi bilan 
ulashdan; 
b
– ikkilangan yulduz sxemasiga o‘tkazib, chulg‘amning juft qutblari 
sonini o‘zgartirish ko‘rsatilgan. Bunda qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron 
motor chastotasining ikki marta rostlanishida ham uning validagi quvvati 
deyarli o‘zgarmay qoladi.
Haqiqatdan, uchburchaklik sxemasida ulangan motorning quvvati 
, ikkilangan yulduz sxemasida esa,
bo‘lib, 

---

297 
bo‘ladi.
5.3.11-rasm. Asinxron motorning juft qutblar sonini o’zgartirish. 
Shunga ko‘ra, bunday rostlashni chastotaning o‘zgarmas quvvatda 
rostlanishi deyiladi. ikki xil chastotada ham bunday motordan to‘la foydalanish 
uchun uni turli chastotalarda o‘zgarmas quvvat talab qiladigan mexanizmlarda 
qo‘llanilishi lozim. Agar faza g‘altaklari past tezlikda ketma-ket yulduz, yuqori 
tezlikda esa ikkilangan yulduz sxemasida ulansa, uholda chastota o‘zgarishi 
bilan aylantiruvchi moment o‘zgarmay qoladi. Haqiqatan, yulduz sxemada 
motorning quvvati 
, ikkilangan yulduz sxemada esa 
bo‘lib, 
, 
, bo‘ladi. Tezlikning 

---

298 
qiymati ikki martaga rostlanganida aylantiruvchi momenti o‘zgarmaydigan 
motorlarni qarshilik momenti 
bo‘lgan mexanizmlarda qo‘llash 
tavsiya etiladi. 11.4-rasm, 
a
va 
b
larda chastotaning 
va 
bo‘lib rostlanishdagi mexanik xarakteristikalar ko‘rsatilgan. Juft qutblar sonini 
o‘zgartirishda chastota silliq o‘zgarmay pog‘ona-pog‘ona bo‘lib rostlansa ham, 
ammo turli chastotalarda mexanik xarakteristika qattiqligi va rostlashdagi 
tejamlilik yuqori bo‘lgani uchun bu usul metall qirqish stanoklaridan tashqari 
nasos, elevator, ventilyator va lift mexanizmlarida ham keng tarqaladi. [1,9]