Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Qabul qilingan zovurning ishlashini vegetatsion sug
,
orishlar davrida tekshirib
ko’rish. 
Loyixasi tuzilgan zovurning vegetatsion sug
,
orishlar davrida samarali ishlashini
tasavvur qila olish uchun grafik – analitik metod asosida sizot suvlar sathining loyihada
ko’rsatilgan rejimi aniqlanadi.
Bunda hisobni asosiy ekinning sug
,
orish rejimi asosida olib boriladi, bu rejim esa
yo massivni sug
,
orish loyihasidan, yoki mazkur xo’jalikning suvdan foydalanish planidan
olinadi. 
Har bir vegetatsion sug
,
orish natijasida sizot suvlar sathining ko’tarilish balandligi
quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi: 
)
1
1
(






a
P
у
i
i
, (5.6) 
Bu yerda: P
i
– suv qatlami qalinligi bilan ifodalangan sug
,
orish normasi, m. 
10000
i
i
m
P


---

 δ - gruntning ҳajm ulushlari hisobidagi suv berish koeffitsiyenti; 
a
- sug
,
orish normasining qancha qismi sizot suvlarga borib qo’shilishini hisobga
oluvchi koeffitsiyent (sug
,
orish texnikasining takomillashmaganligiga, tuproqning suv
o’tkazuvchanligiga, dalaning tekislanganlik darajasiga va boshqalarga bog
,
liq). Og
,
ir tarkibli
gruntlar uchun
10
,
0

a
, o’rtacha gruntlar uchun
15
,
0

a
, yengil gruntlar uchun
20
,
0

a
.
η - xo’jalik ichki sistemasining FIK.
Sug
,
orishlararo davr muddati t sug
,
orish rejimidan ma’lum. Zovur va
bug
,
lanishning birgalikda qo’rsatadigan ta’sirida sizot suv sathining ayni davrda qanchalik
pasayishi (suv to’sar qatlam uncha chuqurda yotmagan sharoitda) quyidagi tenglamadani
aniqlanadi:


i
i
Д
x
у
у
K
d
L
L
Б
x
t
5
,
0
90
1
ln
)
(








 














, (5.7) 
Bu yerda: ∆x
i
– zovur va buglanish ta’sirida sizot suvlar sathining pasayish
miqdori; 
u
D 
- zovurdagi suv ustida mavjud bo’lgan dastlabki bosim 
н
з
Д
H
t
у
.
3


,
L – zovurlar oralig
,
i;
d – zovur diametri; 
Q – gruntning filtratsiya koeffitsiyenti, m/sutka; 
B – sizot suvlarining sathidan bug
,
lanish miqdori; 
H
z.n 
- zax qochirish normasi. 
Sizot suvlar H
z.n
ga muvofiq chuqurlikda joylashgan juda kichik miqdorni tashkil
etuvchi B ni hisobga olmasak va formulani
A
K
d
L
L






 







90
1
ln




, 
deb belgilasak, ∆x
i
ni topamiz:
t
А
у
у
t
x
Д
5
,
0
)
(





, (5.8) 

---

Bu yerda: 





 








90
1
ln




K
d
h
L
A
(5.9) 
Hisoblashni maxsus jadval asosida olib borish oson, shunday jadvalning
namunaviy shakli quyidagicha bo’ladi:
Sug
,
orish nomerlari 
1 
2 
3 
4 
Har bir sug
,
orishning
kalendar muddati 
I/VI 
– 
20/VI 
21/VI 
– 
10/VII 
11/VII 
– 
31/VII 
1/VIII – 
25/VIII 
Sug
,
orishlararo davr, t sutka 
20 20 20 
Sug
,
orish normasi, m
1, 
m
3
/ga 900 
1000 
1000 
900 
∆u, m 
0,20 
0,22 
∆x, m 
0,17 
∆u va ∆x ning qiymatini hisoblashda iki hol bo’lishi mumkin:
1) agar ∆x > ∆u bo’lsa, u holda sizot suvlarning sathi t
i
hamroq vaqt ichida zax
kochirish normasiga qadar pasayadi va
const
у
Д

, ya’ni o’zgarmas qiymatga ega
bo’ladi;
2) agar ∆x < ∆u bo’lsa, u holda sizot suvlar t
i
vaqt ichida zax qochirish
normasigacha (∆u
i 
- ∆x
i
miqdoricha) pasaymaydi, binobarin navbatdagi davr uchun
dastlabki bosim
)
(
1
i
i
Дi
Дi
x
у
у
у






bo’ladi. 
3
,
0
x
у



dan ortiq bshlmagan taqdirdagina zovur to’gri loyixalashtirilgan
hisoblanadi. Agar bu shartga rioya qilinmagan bo’lsa, u holda yo zovurni
chuqurlashtirish, yoki zovurlar o’rtasidagi oraliqni qamaytirish zarur. 44 – rasmda zovur
ishlab turgan sharoitda sizot suvlar sathining sho’r yuvish va vegetatsion sug
,
orish
davridagi rejimi ko’rsatilgan.