O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

Glossariy 
Adaptivlik
-tizimni o‘zgarishlariga moslashish,masalan, ishlab chiqarish 
apparatlarini yangi texnika va texnologiyaga moslashtirish 
Ilmiy g‟oya
- hozirgi zamon sharoitida biznesni innovatsion jarayoning muhim 
resurslaridan biri 
Innovatsion korxona
- IITKI natijalarani tadbiq qiluvchi va ishlab chiqarishni 
texnologik tayyorlovchi ixtisoslashgan vositachi shaxs
Innovatika
- innovatsion jarayon rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan 
sohasi
 
Injiniring
- loyiha, maslahat, yuritish bosqichi va boshqaruv faoliyatidir
 
212
Innovation Management 2013 Institute for Innovation and Technology, Slovenia, 1
st
edition, 2013- p.118-119.
213
Барютин Л.С. Основы инновационного менеджмента. Теория и практика: Учебник; под ред. А.К. 
Казанцева, Л.Э. Миндели. 2-е изд. перераб. и доп. — М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2012-C.76.

---

373 
 16-BOB. INVESTITSIYALAR VA INNOVATSIYALARNING XO‟JALIK 
FAOLIYATI VASAMARADORLIGI TA‟SIRINING TAHLILI 
 
16.1.Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligining ko‘rsatkichlarinig tizimi. 
16.2.Korxona moliyaviy foaliyatining samaradorligi ko‘rsatkichlari. 
16.3.Korxona investitsion faoliyati samaradorligining qiyosiy - tahliliy 
ko‘rsatkichlari. 
16.4.Investitsion va innovatsion loyihalar samaradorligning qiyosiy - tahliliy 
ko‘rsatkichlari. 
16.5. Innovatsion rivojlanishning 5 ta kaliti. 
 
 
16.1.Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligining ko‟rsatkichlari 
tizimi 
 
Korxona ishlab chiqarish, moliyaviy va investitsion faoliyati ko‘rsatkichlarini 
turli xil usullar yordamida aniqlasa bo‘ladi. Ulardan biri D.Sink tomonidan taqdim 
qilingan. D.Sink korxonani ko‘rsatkichlarini hisoblashda sifat va son indikatorlari 
bilan foydalanishni taklif qiladi. D.Sinkning metodi – natija (perfomance) asosida 
baho berish.
D.Sink quyidagi sistemalarni ajratadi: 
- effektivlik (effectiveness) - bu qo‘yilgan maqsadga erishish, bu quyidagi 
ko‘rsatkichlar yordamida aniqlanadi: mahsulotningsifati, soni, narxi mijozlarning 
talablariga javob berishi lozim; 
- tejamkorlik (efficiency) - resurslarni tejamkorlik bilan ishlatish; 
- sifat (quality) - ishlab chiqarilayotgan mahsulotning standartlarga to‘g‘ri 
kelishi; 
- daromad (profitability) - bu yalpi daromadning xarajatlarga bo‘lgan nisbati 
sifatida topiladi; 
- ishlab chiqarish (productivity) - bu ishlab chiqarilgan mahsulot narxiga bitta 
mahsulotga ketgan xarajatlar nisbati; 

---

374 
- ishlash muhiti (quality of work life) - sistemani to‘g‘ri ishlashiga yordam 
beradi; 
- yangiliklar (innovation) - yangi mahsulotlar ishlab chiqarish va bozordagi 
raqobatdoshlik bilan o‘lchanadi. 
Bu sistemalarni D.Sink boshqaruv sa‘viyasiga moslab qo‘llaydi. D.Sink 
quyidagi kriteriylarni o‘rganadi: 
- sa‘viyaga nisbatan 
-
Ishchilar 
-
Guruhlar 
-
Ishlab chiqarish bo‘limlari 
-
Korxonalar 
-
ish faoliyatiga nisbatan 
-
Yangilik ishlab chiqarish 
-
Ishlab chiqarish 
-
Xizmat ko‘rsatish. 
D.Sink ko‘rsatkichlari yordamida har bir sistemani o‘rnini, sistemani ishlash 
sifatini, sistemalarni bir - biri bilan bog‘likligini aniqlay olamiz.
214
Korxona ishlab chiqarish, moliyaviy va investitsion faoliyati ko‘rsatkichlar va 
yangiliklar va investitsion loyihalar samaradorligining iqtisodiy mazmuni bo‘yicha 
ularga tegishli bo‘lgan ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni iqtisodiy tahlil 
qilish maqsadida ko‘rsatkichlarning quyidagi tizimidan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir : 
-korxona ishlab chiqarish faoliyati samaradorligining umumlashtiruvchi va 
xususiy ko‘rsatkichlari; 
-korxona moliyaviy faoliyati samaradorligi ko‘rsatkichlari; 
-korxona investitsion faoliyati samaradorligi ko‘rsatkichlari. 
Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligi ko‘rsatkichlari tizimi o‘z ichiga 
quyidagilarni oladi: umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar: 
-bir so‘mli mahsulotlarga xarajatlar va ularni pasaytirish foizi ; 
214
―Oсновы менеджмента‖A.K. Семенов, В.И. Набоков, -М.:2010-С.334.

---

375 
-mahsulot ishlab chiqarishga xarajatlarni nisbatan tejalishi; 
-qo‘shimcha qiymat (shu jumladan amortizatsiya) va uni bazisli darajaga 
nisbatan , hammasi bo‘lib va shu jumladan xarajatlarning nisbiy tejalishi hisobiga 
o‘sishi; 
-daromad va uni bazisli darajaga nisbatan hammasi bo‘lib va shu jumladan 
mahsulot moddiy va boshqa xarajatlarni tejarishi hisobiga o‘sishi; 
-bo‘lajak foyda va uni bazisli darajaga nisbatan hammasi bo‘lib va shu 
jumladan mahsulot tannarxini pasayishi hisobiga o‘sishi; 
-qo‘shimcha qiymat va foydani mahsulot tannarxini pasayishi hisobiga 
bazisli darajaga nisbatan o‘sishi darajasi % da. 
Mahsulot ishlab chiqarishga moddiy xarajatlar va energiya resurslari 
sarflanishi ko‘rsatkichlarining xususiy ko‘rsatkichlari : 
-bir so‘mli mahsulotga moddiy xarajatlar va energiya resurslari sarflanishi 
mahsulotni (material iste‘mol qilishi va energiya iste‘mol qilishi) va ularni 
pasayishi foizi; 
-mahsulot ishlab chiqarishga moddiy xarajatlar va energiya sarflanishi 
qiymatiy aks Ettirilishidagi nisbiy tejalishi; 
-foyda, qo‘shimcha qiymatni va daromadni mahsulotni material iste‘mol 
qilishi va energiya iste‘mol qilishini pasaytirish hisobiga o‘sishi ; 
-foyda va qo‘shimcha qiymatni mahsulotni material iste‘mol qilishi va 
energiya iste‘mol qilishini pasaytirish hisobi o‘sishining ulushi , % da . 
-mahsulotning material sig‘imi va energiya sig‘imi pasaytirilishi hisobidan 
foyda va qo‘shilgan qiymat o‘sishining foizdagi ulushi. 
16.1-rasmda 
ishlab 
chiqarish 
faoliyatining 
iqtisodiy 
samaradorligi 
ko‘rsatkichlari tasniflangan bo‘lib, ular jumlasiga: mehnat unumdorligi, uning 
murakkabligi, material qaytimi hamda sarfi, kapital qaytimi hamda sarfi va 
energiya sarfi va ekologik samaradorlik kabi ko‘rsatkichlar kiritilgan. Bular 
bevosita innovatsion loyihadan kutilayotgan natijalarga ta‘sir etadi. 

---

376