Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

solib, Hindistondagi barcha asosiy tillarda chop etiluvchi ilmiy jurnallarni chiqara 
boshlaydi.
Shatyendranat Boze nafaqat Hindistonning, balki, butun XX-asr fizikasi rivojida 
ulkan hissa qo‘shgan olimdir. 1995-yilda olimlar tarixda ilk bora moddani deyarli 
mutlaq nol haroratgacha sovitish asnosida, Boze-Eynshteyn statistikasiga 
bo‘ysinuvchi atomlarning katta to‘plamini olishga, ya’ni, o‘zini xuddi yaxlit bir ulkan 
atom singari tutuvchi Boze-Eynshteyn kondensatini hosil qilishga muvaffaq bo‘lishdi.

---

Kvant xromodinamikasi (KXD)
Elementar zarralar fizikasida real 
voqe’likning 
yanada chuqur va aniq manzarasi namoyon bo‘lgan 
1970-yilgacha bo‘lgan paytlarda, olimlar, protonlar 
va neytronlarni o‘zaro bog‘lab turuvchi va fanda 
«kuchli yadroviy o‘zaro ta’sir» deb nomlanuvchi 
fizik hodisa uchun jo‘yali tuzukroq izoh topa 
olishmagan. O‘shanda, ya’ni, 1970-yilga kelib, 
protonlar va neytronlar yanada kichik elementar 
zarralardan – kvarklardan tashkil topganligi ma’lum 
bo‘ldi. Kvarklar, siz bilan biz yaxshi biladigan elektr 
zaryadining tashuvchisi hisoblanadi. Shuningdek, 
olimlar, xuddi boshqa nom qurib qolgandek, nima 
uchundir «rang» deb nom bergan yana bir zaryad 
turini ham kvarklar tashiydi (aslida, kvarklarning 
qandaydir rangini bildirmaydi, bu shunchaki nom 
xolos). Kvarklar haqida gap ketganda qo‘llanadigan 
«rang» tushunchasi bu – kvarklarni bir-biri bilan 
o‘zaro guruhlarga birlashtiradigan turli xil 
kuchlarning xarakterini ifodalashini nazarda tutish 
joiz. Kvarklarning turli «ranglar» bilan o‘zaro 
guruhlanishidan protonlar va neytronlar, demakki, 
atomlarning yadrolari hosil bo‘ladi. «Rang»ni tashish 
uchun xizmat qiladigan zarrachalarning o‘zaro 
ta’sirlashishi mexanizmlari haqidagi relyatvistik 
kvant nazariyasi - «kvant xromodinamikasi» deyiladi 
va u odatda, ilmiy manbalarda qisqacha qilib «KXD» 
tarzida yoziladi. KXD nazariyasi ham, elektr 
zaryadiga ega zarrachalar va yorug‘lik o‘rtasidagi 
o‘zaro ta’sirni izohlab beruvchi – kvant 
elektrodinamikasi (KED) nazariyasi bilan o‘zaro 
o‘xshashdir. Yorug‘likning o‘zi ham zarrachalardan, 
ya’ni, fotonlardan tashkil topgan deb ta’riflanadi. 
KXD ham, «rang» tashuvchi zarrachalar va glyuonlar 
orasidagi o‘zaro ta’sirlarni shunga o‘xshash tarzda 
bayon qiladi. Biroq, fotonlarning elektr zaryadiga ega 
bo‘lmasligini va o‘zaro bir-biridan mustaqil ravishda 
harakatlanishini 
inobatga olsak, 
glyuonlarning 
ulardan yaqqol farqi namoyon bo‘ladi. Ya’ni, 
glyuonlar «rang» zaryadiga ega bo‘ladi va 
harakatlanish vaqtida bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq 
holda o‘zaro ta’sirlashadi. Shu sababli ham, KXD 
doirasida bayon qilinadigan kuchlar, KED doirasida 
izohlanadigan elektromagnit kuchi singari darajada 
tushunishga oson emas va bu kuchlar o‘zini 
birmuncha boshqa tutishi bilan, murakkabroqdir.